بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 146

آیا برای دفع ضرر عِرضی از خود یا سایر مؤمنین، إضرار مالی به دیگران جایز است؟

اگر خوف ضرر عِرضی نسبت به خود یا سایر مؤمنین داشته باشد، آیا می تواند برای دفع آن ضرر، إضرار مالی یا حتّی إضرار عِرضی أخف به دیگران کند؟

مرحوم شیخ در این فرض تأمل می کنند و هیچ یک از جواز یا عدم جواز را ترجیح نمی دهند، ولی واقع امر این است که باید به ضرس قاطع بگوییم جایز نیست؛ به چه مجوّزی می توان مثلاً برای جلوگیری از فحش دادن شخص بی حیا و دریده ای که سر راه ایستاده و به مؤمنی فحش می دهد، مال مؤمن دیگری را برداشته و به او داد؟! ضرر عِرضی هم مانند ضرر مالی است و همان طور که در تضرّر مالی نمی توان به دیگری اضرار کرد، در تضرّر عِرضی هم این چنین است.

بله، اگر در حدّی باشد که حفظ عِرض خود یا سایر مؤمنین واجب باشد به عنوان مثال خوف دزدیده شدن ناموسش باشد و اهمیت یا احتمال اهمیت آن در برابر تصرّف در مال غیر بیشتر باشد [از باب تزاحم] می تواند برای حفظ عِرض، اضرار به غیر کند ولی همان طور که در خوف ضرر مالی بیان کردیم، ضامن است.(1)

آیا برای دفع ضرر عِرضی از خود یا سایر مؤمنین، اضرار عِرضی أخف به دیگران جایز است؟

هم چنین ایراد ضرر عِرضی أخف بر دیگری برای حفظ عِرض خود یا سایر مؤمنین در حالات معمولی جایز نیست. بله، اگر حفظ عِرض خود یا سایر

1- مگر این که در حدّی باشد که بر ضرر دیده هم واجب باشد مجاناً کمک مالی کند تا ناموس آن فرد حفظ شود که در این صورت دیگر ضرر زننده، ضامن نیست.