بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 161

تنبیه پنجم: عدم جواز قتل نفس به خاطر إکراه

اشاره

این مسأله هم بارها در ضمن مطالب گذشته تکرار شده که هر یک از ادلّه ی مبیح محرمات مانند إکراه، لاضرر، تقیه و ... تا آن جایی کاربرد دارد که به حدّ دم نرسد و اگر به مرحله ی دم رسید، هیچ یک از این ادلّه کاربرد ندارد؛ زیرا کشش این ادلّه دارای محدودیت است و فی الجمله همه ی این ادلّه برای امتنان بر امّت است و جایی را که در این مقیاس مخالف امتنان باشد شامل نمی شود. علاوه آن که در روایات متعددی در مورد تقیه تصریح شده که تقیه برای محقون ماندن دماء تشریع شده و اگر به مرحله ی دم رسید، دیگر تقیه نیست.(1) از جمله:

صحیحه ی ابی حمزه ی ثمالی:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِیُّ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ الصَّفَّارِ عَنْ یَعْقُوبَ یَعْنِی ابْنَ یَزِیدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ شُعَیْبٍ الْعَقَرْقُوفِیِّ عَنْ أَبِی حَمْزَهَ الثُّمَالِیِّ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ … علیه السلام …: لَمْ تَبْقَ الْأَرْضُ إِلَّا وَ فِیهَا مِنَّا عَالِمٌ یَعْرِفُ الْحَقَّ مِنَ الْبَاطِلِ قَالَ: إِنَّمَا جُعِلَتِ التَّقِیَّهُ لِیُحْقَنَ بِهَا الدَّمُ فَإِذَا بَلَغَتِ التَّقِیَّهُ الدَّمَ فَلَا تَقِیَّهَ وَ ایْمُ اللَّهِ لَوْ دُعِیتُمْ لِتَنْصُرُونَا لَقُلْتُمْ لَا نَفْعَلُ إِنَّمَا نَتَّقِی وَ لَکَانَتِ التَّقِیَّهُ أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنْ آبَائِکُمْ وَ أُمَّهَاتِکُمْ وَ لَوْ قَدْ قَامَ الْقَائِمُ مَا احْتَاجَ إِلَی مُسَاءَلَتِکُمْ عَنْ ذَلِکَ وَ لَأَقَامَ

1- المکاسب المحرمه، ج 2، ص98: الخامس لا یباح بالإکراه قتل المؤمن و لو توعّد علی ترکه بالقتل إجماعاً، علی الظاهر المصرّح به فی بعض الکتب، و إن کان مقتضی عموم نفی الإکراه و الحرج الجواز، إلّا أنّه قد صحّ عن الصادقین صلوات اللّه علیهما أنّه: «إنّما شُرّعت التقیّه لیحقن بها الدم، فإذا بلغت الدم فلا تقیّه». و مقتضی العموم أنّه لا فرق بین أفراد المؤمنین من حیث الصغر و الکبر، و الذکوره و الأُنوثه، و العلم و الجهل، و الحرّ و العبد و غیر ذلک.