بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 276

نمی توانیم بگوییم تکتّف جایز است. در ما نحن فیه هم آن چه مورد تقیه است أخذ آن هدیه است، امّا نیّت ردّ آن به مالک در حین أخذ که خلاف تقیه نیست و ظالم نمی تواند اطلاع پیدا کند، پس نمی تواند بدون نیّت ردّ آن را أخذ کند.

کلام شیخ … قدس سره … در مصداق احسان بودن أخذ به نیّت ردّ

اشاره

مرحوم شیخ … قدس سره … فرمود اگر قبل از أخذ از ید جائر علم تفصیلی به حرمت و غصبی بودن آن داشته باشد، بدون نیّت ردّ آن به مالکش نمی تواند أخذ کند؛ زیرا أخذ آن بدون نیّت ردّ، تصرّف در مال غیر بدون رضایت صاحبش است، ولی أخذ آن با نیّت ردّ از آن جا که مصداق احسان است اشکالی ندارد؛ زیرا خداوند متعال در چندین جای قرآن کریم ترغیب به احسان فرموده است، از جمله:

(وَ أَحْسِنْ کَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ)(1)، (ما عَلَی الْمُحْسِنینَ مِنْ سَبیلٍ)(2)، (إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ)(3)، (لِلَّذینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنی وَ زِیادَهٌ)(4) پس چون مصداق احسان است، ضمان هم ندارد؛ زیرا آن مال در دست آخذ به عنوان امانت شرعیه می شود و اگر افراط و تفریط نکند، ضمان ندارد.

نقد محقق ایروانی بر کلام شیخ … قدس سرهما …

محقق ایروانی … قدس سره … که از محشیّن دقیق و خوش سلیقه ی مکاسب است در

1- سوره ی قصص، آیه ی77: (وَ ابْتَغِ فیما آتاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَهَ وَ لا تَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنْیا وَ أَحْسِنْ کَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدینَ)

2- سوره ی توبه، آیه ی91: (لَیْسَ عَلَی الضُّعَفاءِ وَ لا عَلَی الْمَرْضی وَ لا عَلَی الَّذینَ لا یَجِدُونَ ما یُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذا نَصَحُوا لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ ما عَلَی الْمُحْسِنینَ مِنْ سَبیلٍ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحیمٌ)

3- سوره ی نحل، آیه ی90: (إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ وَ إیتاءِ ذِی الْقُرْبی وَ یَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ الْبَغْیِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ)

4- سوره ی یونس، آیه ی26: (لِلَّذینَ أَحْسَنُوا الْحُسْنی وَ زِیادَهٌ وَ لا یَرْهَقُ وُجُوهَهُمْ قَتَرٌ وَ لا ذِلَّهٌ أُولئِکَ أَصْحابُ الْجَنَّهِ هُمْ فیها خالِدُونَ)