بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 405

طریق دیگر نیز نقل می کند و باعث حجیم شدن کتابش شده، در حالی که در جاهای دیگر هم احتمال قریب به اطمینان هست که می توانست دو شاخه ذکر کند، ولی مگر در موارد خاصّی دو شاخه ذکر نکرده است.(1) بنابراین علی رغم این که ظنّ قوی بر وثاقت محمد بن اسماعیل نیشابوری داریم، ولی چون در حدّی نیست که اطمینان بخش باشد، نمی تواند حجّت باشد.

البته محمد بن اسماعیل از روات واقع در کامل الزیارات(2) نیز می باشد که اگر کسی قائل به وثاقت تمام رجال کامل الزیارات باشد، می تواند از این طریق نیز توثیق کند.

4. صحیحه ی عبد الرحمان بن الحجاج:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ

1- در کافی در موارد متعددی دو شاخه ذکر شده که هر دو شاخه مسلّم الوثاقه اند، بنابراین نمی توان دو شاخه ذکر کردن کلینی را نشانه ی عدم اعتماد ایشان تلقّی کرد. کلینی در کافی حدود 440 روایت از محمد بن اسماعیل عن الفضل بن شاذان نقل می کند که حدود 210 مورد آن را با دو شاخه و در بعضی موارد با سه شاخه نقل کرده است. (امیرخانی)

2- کامل الزیارات، ص24: 1. حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَلِیِّ بْنِ مَهْزِیَارَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ وَ فَضَالَهَ بْنِ أَیُّوبَ جَمِیعاً عَنْ مُعَاوِیَهَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ … علیه السلام …: لَا تَدَعْ إِتْیَانَ الْمَشَاهِدِ کُلِّهَا وَ مَسْجِدِ قُبَا فَإِنَّهُ الْمَسْجِدُ الَّذِی أُسِّسَ عَلَی التَّقْوی مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ وَ مَشْرَبَهِ أُمِّ إِبْرَاهِیمَ وَ مَسْجِدِ الْفَضِیخِ وَ قُبُورِ الشُّهَدَاءِ وَ مَسْجِدِ الْأَحْزَابِ وَ هُوَ مَسْجِدُ الْفَتْحِ وَ بَلَغَنِی أَنَّ النَّبِیَّ … صلی الله علیه و آله و سلم … کَانَ إِذَا أَتَی قُبُورَ الشُّهَدَاءِ قَالَ: السَّلَامُ عَلَیْکُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ وَ لْیَکُنْ فِیمَا تَقُولُ فِی مَسْجِدِ الْفَتْحِ یَا صَرِیخَ الْمَکْرُوبِینَ وَ یَا مُجِیبَ دَعْوَهِ الْمُضْطَرِّینَ اکْشِفْ عَنِّی غَمِّی وَ کَرْبِی وَ هَمِّی کَمَا کَشَفْتَ عَنْ نَبِیِّکَ … صلی الله علیه و آله و سلم … هَمَّهُ وَ غَمَّهُ وَ کَرْبَهُ وَ کَفَیْتَهُ هَوْلَ عَدُوِّهِ فِی هَذَا الْمَکَانِ. حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ وَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ جَمِیعاً عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ* وَ حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَی وَ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُعَاوِیَهَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ … علیه السلام … وَ ذَکَرَ مِثْلَهُ. * محمد بن یعقوب در این جا غیر از محمد بن یعقوب الکلینی است.