بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 64

نَظَرَ فِی أُمُورِ النَّاسِ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ یُؤْمِنَ رَوْعَتَهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ یُدْخِلَهُ الْجَنَّهَ.(1)

زید الشحام می گوید از امام صادق … علیه السلام … شنیدم که فرمودند: کسی که تصدّی امری از امور مردم کرده و به عدالت رفتار کند و درِ خانه اش را به روی مردم باز گذاشته، حجاب بین خود و مردم را بردارد و به امور مردم رسیدگی کند، بر خداوند متعال حق است که ترسش را روز قیامت ایمن قرار دهد و او را داخل بهشت گرداند.

این روایت از امام صادق … علیه السلام … که زمان حکومت خلفای جور بوده اند صادر شده، لذا باید ناظر به تولّی امور مردم از قِبَل خلفای جور باشد که حضرت می فرمایند: اگر به عدالت رفتار کند و ... حقّ است بر خداوند متعال که ترسش را ایمن قرار داده و وارد بهشتش کند. پس معلوم می شود قبول چنین ولایتی حرام نیست، بلکه راجح هم هست.

نقد استدلال به صحیحه ی زید الشحّام

واقع امر این است که دلالت این روایت بر جواز تولّی از قبل جائر، به ذهن غریب می آید. احتمال دارد حضرت یک قاعده ی کلّی را می فرمایند که قابل تخصیص بوده و نسبت به حکومت جور که می دانیم حرام است، تخصیص می خورد. پس مراد جدّی، همان حکومت عدل است.

بنابراین اگر فقط به این روایت نظر کنیم، در حدّی نیست که بتوانیم بگوییم حتّی تولّی از قِبَل جائر را شامل می شود [و برای اثبات جواز تولّی از طرف جائر، احتیاج به دلیلی محکم داریم]. به هر حال روایت در مقام بیان جواز تولّی از طرف جائر نیست و بنابراین بر فرض دلالت، باید به قدر متیقن اکتفا کرد.

1- وسائل الشیعه، ج17، کتاب التجاره، أبواب ما یکتسب به، باب 46، ح7، ص193 و الامالی للصدوق، ص245.