بررسی گسترده ی فقهی: معونه الظالمین، الولایه من قِبَل الجائر و جوائز السلطان صفحه 93

توجیه صاحب جواهر … قدس سره … در استحباب تولّی به جهت امر به معروف و نهی از منکر

اشاره

صاحب جواهر(1) … قدس سره … برای توجیه کلام عده ای از بزرگان که چگونه حکم به استحباب تولّی از قِبَل جائر به جهت امر به معروف و نهی از منکر کرده اند در حالی که از باب مقدمه ی واجب، باید واجب باشد مسأله را به باب تعارض کشانده و می فرمایند:

نسبت بین ادلّه ی امر به معروف و نهی از منکر و ادلّه ی حرمت تولّی از قِبَل

1- نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج 22، ص164: و کیف کان فقد ظهر لک الوجه فی قول المصنف و غیره و لو آمن ذلک أی اعتماد ما یحرم و قدر علی الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر استحبت الولایه من الجائر، لکن فی المسالک أن مقتضی ذلک وجوبها حینئذ للمقدمه، ثم قال: و لعل وجه عدم الوجوب کونه بصوره النائب و عموم النهی عن الدخول معهم، و تسوید الاسم فی دیوانهم فإذا لم یبلغ حد المنع، فلا أقل من الحکم بعدم الوجوب و لا یخفی ما فی هذا التوجیه. قلت: لم یحک عن أحد التعبیر بالوجوب إلا عن الحلی فی سرائره، و وجهه ما سمعته آنفا، و فی الولایه من العادل، اللهم إلا أن یقال و لو بمعونه کلام الأصحاب، بناء علی حرمه الولایه فی نفسها، أنه تعارض ما دل علی الأمر بالمعروف، و ما دل علی حرمه الولایه من الجائر و لو من وجه، فیجمع بینهما بالتخییر المقتضی للجواز، رفعا لقید المنع من الفعل مما دل علی الحرمه، و أما الاستحباب فیستفاد حینئذ من ظهور الترغیب فیه فی خبر محمد بن إسماعیل و غیره الذی هو أیضا شاهد الجمع، خصوصا بعد الاعتضاد بفتوی المشهور، و بذلک یرتفع حینئذ إشکال عدم معقولیه الجواز بالمعنی الأخص فی مقدمه الواجب، ضروره ارتفاع الوجوب للمعارضه، إذ عدم المعقولیه مسلم فیما لم یعارض فیه مقتضی الوجوب. نعم هو متجه بناء علی قلناه من حلیه الولایه السالمه عن المحرم و لذا کان المتجه بناء علیه الوجوب، لثبوت الجواز مع عدم الأمر بالمعروف فلا معارضه حینئذ لما یقتضی وجوبه، اللهم إلا أن یقال: أیضا بعدم وجوبه فی خصوص هذا الفرد أیضا، للنصوص المزبوره التی جعلت شاهدا للجمع علی التقدیر الأول، المعتضد بفتوی المعظم، و لعل ذلک أولی من القول بعدم وجوب المقدمه هنا، لأنها من مقدمات القدره المشروط بها التکلیف، لما عرفت من فساده فی الولایه من العادل إذا توقف الأمر بالمعروف علیها، و الأمر فی ذلک سهل هذا کله فی الولایه من الجائر اختیارا.