بررسی مصادر و منابع فقه فریقین صفحه 133

بسیاری از عادات و رسوم هستند که در برخی از مناطق و محیطهای معیّن رواج پیدا می کنند و نزد توده عوام جنبه تقدس می یابند و به صورت سیره رایج آنها درمی آیند، ریشه و منشأ پیدایش این سیره ها غالبا عادت مردم است، بنابراین باید بررسی کرد که ریشه عادت مردم چیست.

ریشه امور عادیّه در بین مردم چنین است که برای بار اوّل فردی که در میان مردم نفوذ و اعتباری دارد، کاری (خواه مباح یا غیر مباح) انجام می دهدو مردم به تقلید از وی، همان عمل را تکرار می کنند و بعد از گذشت چند نسل، آن عمل به شکل عادت درمی آید و هنگامی که در بین مردم به صورت عادت درآمد، به صورت سیره ای مستقرّ در می آید و در جامعه قداست و مقبولیّت پیدا می کند، به طوری که خروج از آن و مخالفت با آن مشکل می شود، تا آن جا که شخص مخالف با آن سیره، مخالف با قانون اسلام به شمار می آید.

این قبیل سیره های برخاسته از عرف و عادت رایج بین مردم که رنگ سیره اسلامی و دینی به خود گرفته، زیاد است. سیره هایی مانند بوسیدن دست بزرگان یا قیام کردن به عنوان احترام از همین قبیل است.

شاطبی در کتاب الموافقات، قیام به خاطر اکرام و تعظیم را یک سیره متصل و مستمر اسلامی نمی داند، زیرا وقتی که پیامبر صلی الله علیه و آله بر اصحاب وارد می شد، آنها برای آن حضرت قیام نمی کردند، بلکه پیامبر صلی الله علیه و آله به محض ورود به مجلس هر جا که خالی بود، می نشست.(1)

و نیز درباره سیره بوسیدن دست می گوید:

«همچنین است دست بوسی (آن حضرت) بر فرض صحّت یا پذیرش صحّت آنچه در این زمینه روایت شده است، زیرا جز به صورت نادر دست بوسی نسبت به پیامبر صورت نگرفته است و پس از پیامبر، از سوی صحابه جز ترک آن استمرار نیافته و این خود دلیل بر مرجوحیّت آن است».(2)

خلاصه این که سیره هایی مانند بوسیدن دست بزرگان، یا برخاستن و ایستادن به