- سخن آغازین 1
- پیش گفتار 5
- اشاره 10
- بخش نخست: کلیات 10
- طرح بحث 11
- گفتار نخست: تعاریف و مفاهیم 12
- 1- منطق 12
- اشاره 12
- 1-1- منطق در لغت 12
- 1-2- منطق در اصطلاح 13
- 2- اصول فقه 16
- 2-1- اصول فقه در لغت 16
- 2-2- اصول فقه در اصطلاح 18
- 3- رابطۀ منطق و اصول فقه 27
- 4- قضایا و تقسیمات آن 28
- اشاره 28
- 4-1- قضیه در لغت 29
- 4-2- قضیه در اصطلاح منطق 29
- 4-3- قضیه در اصطلاح اصول فقه 31
- 4-4- تقسیمات قضایا در منطق 32
- 4-5- جایگاه تقسیم قضایا به حقیقیه و خارجیه 37
- اشاره 39
- گفتار دوّم: تاریخچه قضایای حقیقیه و خارجیه 39
- 1- مبادی بحث در آثار حکمای پیش از فخر رازی 40
- 1-1- کلام ارسطو در تقسیم قضایا به اعتبار جهات 40
- اشاره 40
- 1-2- کلام فارابی 42
- 1-3- کلام ابن سینا 44
- 1-4- اختلاف دیدگاه ابن سینا با فارابی در عقد الوضع 52
- 2- شکل گیری قضایای حقیقیه و خارجیه توسّط فخر رازی 54
- اشاره 54
- 2-1- کلام فخر در «شرح عیون الحکمه» 55
- 2-2- کلام فخر در «منطق الملخّص» 56
- 3- قضایای حقیقیه و خارجیه در آثار حکمای پس از فخر رازی 58
- اشاره 58
- 3-1- کلمات موافقین 58
- 3-2- کلمات مخالفین 61
- 4- ورود و تثبیت قضایای حقیقیه و خارجیه در اصول فقه 65
- 5-1- رویکرد منطقی 68
- 5- پیشینۀ تحقیق 68
- اشاره 68
- 5-2- رویکرد اصولی 70
- اشاره 72
- بخش دوّم: قضایای حقیقیه و خارجیه در منطق صوری 72
- طرح بحث 73
- 1- تعریف ابن سینا در منطق شفا 75
- گفتار نخست: قضایای حقیقیه و خارجیه در نزد حکمای پیش از سبزواری 75
- 2- تعریف کاتبی در شمسیه 78
- 3- تعریف قطب الدّین رازی در شرح شمسیه 80
- 4- تعریف صدرالمتألّهین در لمعات المشرقیه 82
- گفتار دوّم: قضایای حقیقیه و خارجیه در نزد حاجی سبزواری 86
- اشاره 86
- 1-2- قضیۀ ذهنیه 88
- 1- تعریف حاجی سبزواری در منظومه 88
- 1-1- قضیۀ خارجیه 88
- 1-3- قضیۀ حقیقیه 89
- اشاره 97
- 2- مناقشۀ مرحوم حائری یزدی بر حاجی سبزواری 97
- 2-1- تناقض با دلائل وجود ذهنی 98
- 2-2- انقراض قضایای ضروری ذاتی 100
- 2-3- انقلاب تمام قضایای حقیقیه به ذهنیه 101
- 2-4- ایجاد دفعی افراد نامتناهی در ذهن 102
- 3- جمع بندی و دیدگاه برگزیدۀ حضرت استاد 103
- اشاره 106
- بخش سوّم: قضایای حقیقیه و خارجیه در اصول فقه 106
- طرح بحث 107
- اشاره 108
- اشاره 108
- 1- تعریف محقق نائینی 108
- گفتار نخست: تعریف قضایای حقیقیه و خارجیه 108
- 1-1- قضایای خارجیه 109
- 1-2- قضایای حقیقیه 112
- اشاره 115
- 2- تعریف امام خمینی 115
- 2-1- قضایای حقیقیه 119
- 2-2- قضایای خارجیه 121
- اشاره 122
- 3-1- واکاوی کلام امام خمینی 122
- 3- دیدگاه حضرت استاد 122
- 3-2- نظر مختار حضرت استاد 124
- گفتار دوّم: تفاوتهای قضیۀ خارجیه با حقیقیه 127
- اشاره 127
- 1- تفاوت در ملاک جامع بین افراد 127
- اشاره 129
- 2- تفاوت در قابلیت وقوع در کبرای قیاس 129
- 2-1- پاسخ محقّق نائینی به شبهۀ قیاس اقترانی شکل اول 132
- 2-2- دیدگاه نائینی پیرامون موارد خلط قضیۀ حقیقیه با خارجیه 135
- 3- تفاوت در گسترۀ علم آمر 136
- اشاره 136
- 3-1- دو نکته مهم پیرامون قضایای خارجیه 137
- 3-2- دو نکته مهم پیرامون قضایای حقیقیه 140
- 4- تفاوت در وحدت یا تغایر انشاء با فعلیت حکم 143
- 5- تفاوت از حیث نزاع در جعل سببیت 147
- 6- تفاوت در وحدت یا تغایر موضوع و علّت حکم 150
- 7- تفاوت در اختصاص یا عدم اختصاص به مشافهین 153
- اشاره 153
- 7-1- مناقشۀ امام خمینی 156
- 7-2- بررسی کلام امام خمینی 164
- 7-3- نظر حضرت استاد 166
- 8- تفاوت در لحاظ موضوع حکم و نوع تخصیص 166
- 9- تفاوت از جهت انحلال حکم بر افراد موضوع 172
- اشاره 172
- 9-1- مناقشۀ امام خمینی 173
- اشاره 175
- 10- تفاوت از جهت انحلال به قضیه شرطیه 175
- 10-1- مناقشه ه ه امام خمینی 177
- 10-2- نظر حضرت استاد 180
- 11- تفاوت در نحوۀ اقتران عقد الوضع و عقدالحمل 181
- 12- تفاوت در حکومت و ورود بر ادله اوّلیه 183
- اشاره 186
- 13- تفاوت از حیث تمسّک به عام در شبهۀ مصداقیه 186
- 13-1- ترسیم بحث 187
- 13-2- کلام محقّق خوئی 190
- 13-3- کلام محقّق روحانی 192
- 13-4- بررسی کلمات محقّقَین خوئی و روحانی 194
- 14- تفاوت در شمول طولی و عرضی حکم بر افراد موضوع 197
- اشاره 199
- بخش چهارم: جستارهای تطبیقی 199
- طرح بحث 200
- اشاره 203
- گفتار نخست: تطبیق احکام شرعی بر قضایای حقیقیه و خارجیه 203
- 1- دیدگاه محقق نائینی 204
- اشاره 204
- 1-1- بررسی دیدگاه محقّق نائینی 205
- 2- دیدگاه محقّق عراقی 206
- اشاره 206
- 2-1- بررسی دیدگاه محقّق عراقی 214
- 3- دیدگاه امام خمینی 217
- 4- دیدگاه شهید مطهری 217
- 5- جمع بندی و بیان دیدگاه برگزیدۀ حضرت استاد 218
- 1-1- توسعه یا عدم توسعه اماکن خاص 220
- گفتار دوّم: ثمرات طبقه بندی احکام به گونۀ حقیقیه و خارجیه 220
- اشاره 220
- 1- ثمرات فقهی - اصولی 220
- 1-2- صدق یا عدم صدق عنوان ربای معاملی در مکیل و موزون نوپیدا 223
- 1-3- تمسّک به استصحاب برای تقلید ابتدائی از میت 227
- 1-4- تمییز نوع روایات از حیث قابلیت وقوع در طریق استنباط 230
- 2- ثمرات تفسیری 232
- 3- ثمرات سیاسی 235
- الف) کتب 237
- کتاب نامه 237
- ب) مقالات 249
- پ) منابع رایانه ای (رایاتاری و نرم افزاری) 250
سخن آغازین
بسم الله الرحمن الرحیم
والحمد لله ربّ العالمین والصلاه والسّلام علی سیدنا ونبینا أبی القاسم محمّد وعلی آله الطیبین الطاهرین المعصومین ولعنه الله علی أعدائهم أجمعین.
امّا بعد بر کسی پوشیده نیست که دانش شریف اصول فقه، از مهمّ ترین و موردنیازترین علوم اسلامی است که هرچند در بدو تأسیس، به عنوان یک علم آلی و ابزاری در خدمت فقه و استنباط احکام شرعی به منصۀ ظهور رسید، امّا رفته رفته از بستر اصلی خود بسی فراتر رفته و امروزه حتّی در حوزه های معرفت شناسی، کلامی، تفسیری و سایر بسترهای علوم اسلامی نقش غیر قابل انکاری ایفا می نماید. اصول فقه امروزین، به همان اندازه که مواد اولیه و عناصر استنباط احکام را در اختیار فقیه قرار می دهد، برای بسیاری از دشواری های اندیشۀ بشری نیز پاسخ هایی شایسته به ارمغان آورده و دستاوردهایی بی مانند به دست داده است. بنابراین - بر خلاف تصورّاتی که مع الاسف در برخی محافل و از سوی گروه اندکی ترویج می شود - حقیقت این است که اهمیت اصول فقه بسیار بیش از جنبۀ «ابزار فقه بودن» آن است؛ بلکه ابزار برای بسیاری از علوم می باشد.
طالب علمی که در پی رسیدن به درجۀ اجتهاد - به معنای واقعی کلمه -