کتابخانه بالقرآن

قضایای حقیقه و خارجیه در آیینه منطق و اصول فقه صفحه 28

صفحه 28

حجج، مباحث اصول عملیه و تعارض ادله - که از مهمترین مباحث مربوط به علم اصول بوده و در ساختار فعلی آن وجود دارند - نیازمند فهم عمیق مبادی منطقی آن همانند مباحث ذاتی، عرضی، جنس، فصل، نوع، حد، برهان و مسائلی از این قبیل می باشند. همچنین اقامۀ برهان و استحکام آن، کشف مغالطه در استدلال ها، تشخیص مباحث جدلی و تمییز خطابه از برهان در حوزۀ فقه و اصول، در گرو تسلّط بر موازین منطقی - به ویژه بحث اساسی صناعات خمس - است.

بنابراین روشن است که از یک سو تسلط هرچه بیشتر اصولی بر علم منطق، به بهبود استدلالات وی منجر شده و از سوی دیگر عدم تسلط بر این موازین، باعث ابراز نظریه های سست، ضعیف و ناکارآمد می گردد؛ همچنان که در دوره های مختلف به چشم می خورد.

4- قضایا و تقسیمات آن

اشاره

واژۀ «قضیه»(1) یا معادل فارسی آن «گزاره»، اصطلاحی است که در دانش های منطق، ریاضیات(2) و اصول فقه مطرح می باشد. آن چه در این جا مراد است، اصلاح منطقی و اصولی آن می باشد. از این رو ابتدا معنای لغوی و سپس اصطلاح قضیه در دو دانش یاد شده و پس از آن تقسیمات قضایا و جایگاه تقسیم آنها به حقیقیه و خارجیه در میان تقسیمات مزبور پی گرفته می شود.

1- (1) . Proposition , Cl se , C e.
2- (2) . قضیه در ریاضیات، نظریه و یا قانونی است که بر پایۀ مجموعه ای از جملات ریاضی یا جبری اثبات می گردد. بسیاری از قضایای ریاضی گزاره های شرطی هستند و اثبات آن ها در گرو نتیجه گیری از فرض یا فروض قضیه می باشد. به عنوان نمونه، قضیۀ فیثاغورس در هندسه عبارت است از این که «در یک مثلث قائم الزاویه، مجموع توان های دوم دو ضلع زاویۀ قائمه همواره برابر است با توان دوم وتر آن:و یا قضیۀ تالس در هندسه این مطلب را بیان می کند که اگر و B و C نقاطی روی محیط دایره بوده و خط ، قطر دایره باشد؛ آنگاه زاویه C یک زاویه قائمه خواهد بود. تعبیر دیگر آن این است که: مرکز دایرۀ محیط یک مثلث، روی یکی از اضلاع مثلث قرار می گیرد؛ اگر و تنها اگر آن مثلث قائم الزاویه باشد.