کتابخانه بالقرآن

قضایای حقیقه و خارجیه در آیینه منطق و اصول فقه صفحه 61

صفحه 61

گزاره ای می داند که تحقّق موضوع آن ممکن باشد. وفق این تعریف، امکان صدق قضایای حقیقیۀ کلیه نیز وجود خواهد داشت.(1)

بنابراین قضیه ای که موضوع آن امکان وقوعی نداشته و ظرف تحقّق آن، ذهن انسان است، توسط ابهری از دامنۀ تعریف قضیۀ حقیقیه خارج شده و قضیۀ ذهنیه نامیده شده است.

تقسیم ثلاثی ابهری را شاگرد وی کاتبی قزوینی، سراج الدین ارموی، قطب الدین رازی رحمه الله و بسیاری دیگر پذیرفته و تا زمان حاضر به کار برده اند(2) ؛ هرچند برخی تعریف فخر و برخی دیگر تعریف ابهری را برای قضایای حقیقیه و خارجیه پذیرفته اند که در بحث های بعدی خواهد آمد.

3-2- کلمات مخالفین

پس از ابهری، این تقسیم با مخالفت شدید برخی حکمای پسین همچون خواجه نصیرالدّین طوسی رحمه الله (م 673 ق) و دو شاگردش قطب الدین شیرازی (م 710 ق)

1- (1) . عبارت ابهری به نقل خواجه نصیر چنین است: «و قولنا: «کل ج ب» یستعمل تاره بحسب الوجود الخارجی و تاره بحسب الحقیقه، اما الاوّل، فاذا قیل «کل ج ب» کان المراد منه ان کل ج فی الخارج هو ب فی الخارج، سواء کان ج فی الحال او قبله او بعده. و اما الثانی، فاذا قیل «کل ج ب» کان المراد منه ان کل ما لو وجد کان ج فهو بحیث لو وجد کان ب، ای کل ما له الحیثیه الاولی فله الحیثیه الثانیه، و معناه انّ کلّ ما هو ملزوم ج فهو ملزوم ب، فیتناول الممتنع حتی یصدق انّ کل ما هو انسان و لا حیوان فهو انسان، لانّه، و ان کان ممتنع الوجود، لکنّه یصدق علیه انّه لو وجد کان انسانا لا حیوانا، فهو لو وجد کان انسانا.» (پیشین).
2- (2) . کاتبی قزوینی، در رسالۀ شمسیه، این تقسیم را چنین آورده است: «قولنا: «کلّ ج ب» یستعمل تاره بحسب الحقیقه،... و تاره بحسب الخارج...». (قزوینی، کاتبی، الرساله الشمسیه، ص 16).همچنین سراج الدّین ارموی در کتاب مطالع - بنابر آنچه قطب الدین رازی نقل نموده است - این تقسیم را چنین ذکر می کند: «و قولنا کلّ ج ب بعد رعایه الامور المذکوره قد یعتبر ذلک تاره بحسب الحقیقه... و تاره بحسب وجود الخارجی... و بینهما فرق...». (ر. ک: رازی، قطب الدین، شرح مطالع الانوار فی المنطق، ص 130). بنابراین، به رغم برخی مخالفتها این تقسیم، پذیرفته شده و در کتابهای منطقی آمده است.