قضایای حقیقه و خارجیه در آیینه منطق و اصول فقه صفحه 62

و علامه حلی اعلی الله مقامه (م 726 ق) روبه رو شد.

همین امر سبب شد که به تعبیر برخی نویسندگان؛ «چراغ بحث قضایای حقیقیه و خارجیه که به خانۀ منطق روا بود به مسجد فلسفه منتقل شود و در آثار منطقی بعدی جز نامی خشک از قضایای حقیقیه و خارجیه و عکس نقیض موافق و مخالف برجا نماند.»(1) در زیر برخی از کلمات مخالفین مورد بررسی قرار می گیرد.

3-2-1. کلام خواجه نصیرالدین طوسی

مرحوم خواجه رحمه الله در کتاب «تعدیل المعیار» که در نقد «تنزیل الافکار» اثیر الدین ابهری نگاشته است، پس از ذکر تقسیم سه گانۀ ابهری، به شدّت بر وی تاخته و هر سه قسم قضیه را محل بحث و نظر دانسته است.(2) وی قضیۀ خارجیه را در کلام ابهری، همان دیدگاه برخی شاگردان ارسطو پیرامون قضایای مطلقه دانسته و با استناد به کلام شیخ الرئیس آن را سخنی سخیف و مختل می خواند.(3) در مورد قسم دوّم (حقیقیه) از قضایا نیز ابهری را به جهت تفسیری که ارائه کرده، متّهم به خبط نموده(4) و قسم سوّم - یعنی قضایای ذهنیه - را نیز غیر معتبر بر شمرده است.(5)

امّا وی در کتاب دیگرش یعنی «تجرید الإعتقاد»، تلویحاً وجود قضایای حقیقیه را پذیرفته و صادقه بودن آن را دلیلی بر اثبات وجود ذهنی دانسته است.(6)

1- (1) . فلاحی، اسد الله، قضایای حقیقیه و خارجیه نزد خونَجی، فصلنامۀ تخصّصی فلسفه دانشگاه تهران، دوره 38، شماره 2، زمستان 1389.
2- (2) . اقول: فی کل واحد من المذاهب الثّلاثه التی ذکرها موضع بحث و نظر. (طوسی، نصیر الدّین، تعدیل المعیار فی نقد تنزیل الافکار، ص 161).
3- (3) . امّا الاول الذی بحسب الوجود الخارجی، و هو انّ المراد من قولنا «کل ج ب» انّ کل واحد من الجیمات الموجوده فی الخارج فی الحال او فی الماضی او فی المستقبل فهو ب فی الخارج، فهو مذهب منسوب الی بعض القدماء، ذکره الشیخ الرّئیس و وصفه بالسّخافه و الاختلال. (پیشین).
4- (4) . و امّا المذهب الثّانی الّذی نسبه الی الحقیقه، فقد فسّره تفسیرا وقع بسببه فی الخبط. (پیشین).
5- (5) . و امّا المذهب الثالث الذی اورده و هو الذی یستعمل بحسب الوجود الذهنی من غیر اعتبار آخر، فمما لا یمکن ان یذهب الیه ذاهب، لانّ کثیرا من المحالات توجد فی الذّهن. (پیشین، ص 164).
6- (6) . عبارت وی به نقل علامه حلّی اعلی الله مقامه چنین است: «و هو [ای الوجود] ینقسم إلی الذهنی و الخارجی