سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 2 صفحه 1

علائم حقیقت و مجاز

درس نود و یکم

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد للّه ربّ العالمین و الصّلاه و السّلام علی سیّدنا و مولینا و نبیّنا أبی القاسم محمّد صلّی اللّه علیه و اله و سلّم و علی آله الطیّبین الطّاهرین المعصومین و لعنه اللّه علی أعدائهم أجمعین، من الآن الی قیام یوم الدّین.

کلام محقق عراقی(ره) در استثناء یک مورد از علامیّت عدم صحت سلب

نتیجۀ بحث قبل این شد که جواب علم تفصیلی و علم اجمالی، در رابطۀ با اشکال دور، در عدم صحت سلب، نمی تواند جریان پیدا کند. اما جواب دیگر، که عدم صحت سلب عند العالم، علامت باشد برای دیگری و برای جاهل مورد استفاده قرار بگیرد همان طور که در تبادر بود، اینجا مانعی ندارد. بعضی از محققین مثل مرحوم محقق عراقی(ره) بعد از آنکه علامیّت و کاشفیّت عدم صحت سلب را پذیرفتند؛ یک مورد را استثناء کردند. در حقیقت فرموده اند: در بعضی از موارد، ما نمی توانیم از راه عدم صحت سلب، مطلبی را به دست بیاوریم، مثلا در جایی که معنای مبهم را موضوع قرار می دهیم، یک معنای مرکبی که دارای دو جزء باشد و محمول، معنای بسیطی داشته باشد. به عبارت دیگر، گاهی موضوع و محمول هر دو امر بسیط هستند و ترکّبی در آنها وجود ندارد.

مثل این که ما بشر را موضوع و انسان را محمول قرار دهیم. اینجا قضیه ای که تشکیل می شود، می تواند ما را راهنمائی بکند به این که بشر همان معنای انسان است. اما اگر ما قضیه را به این صورت تشکیل دادیم، گفتیم: «الحیوان الناطق انسان» که موضوع ما، یک امر مرکبی قرار گرفت و محمول ما یک معنای بسیط. ایشان می فرماید: مناقشه در این که این قضیه، قضیۀ حملیۀ به حمل اوّلی ذاتی است، نداریم. ولی مسأله این است که ما از راه حمل اوّلی ذاتی، نمی توانیم به دست بیاوریم که «حیوان ناطق» معنای انسان است. برای این که انسان یک معنای بسیطی دارد. وقتی شما کلمۀ انسان