سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 3 صفحه 196

دیگر. پس اگر ما این طور تعبیر کردیم که«الانسان و البقر متمایزان» معنایش این است که«ای متمایزان ببعض الذات، متمایزان بالفصل اما بالنسبه الی الجنس» هیچ گونه تمایزی بین این دو وجود ندارد.

نوع سوم تمایز، عبارت از تمایز به خصوصیات فردیه و عوارض مشخصه است، یعنی آن چیزهایی که در رابطۀ با خصوصیّت فردی مطرح است، در رابطۀ با شخصیت مطرح است، در رابطۀ با مصداق بودن مطرح است، این هم تمایزی است که بین افراد یک نوع وجود دارد. اگر ما گفتیم:

«زید و عمرو متمایزان» معنای تمایز این نیست که در جنس مختلفند، معنای تمایز این نیست که در فصل مختلفند، زید و عمرو ماهیتشان، همان ماهیت نوع است، همان ماهیت انسان است. پس این دو، هم در جنس مشترکند، هم در فصل مشترکند، لکن در جهات مشخصّه و خصوصیات فردیه، با هم فرق می کنند، مثلا پدرشان مختلف است، مادرشان مختلف است، قیافه های آنها مختلف است، سن و سالشان مختلف است، زمان و مکانشان اختلاف دارد، آن مجموعه ای که خصوصیات فدی زید را تشکیل می دهد. غیر از آن مجموعه ای است که خصوصیات فردیه عمرو را تشکیل می دهد.

پس نتیجه این شد که یک وقت می گوییم: «الجوهر و و العرض متمایزان»، یک وقت می گوییم:

«الانسان و البقر متمایزان»، یک وقت می گوییم: «زید و عمرو متمایزان» هرکدام یک نوع تمایز بینشان تحقق دارد، الیو تمایز به تمام ذات، دومی تمایز به بعض الذات، سومی تمایز به عوارض و خصوصیات فردیه. این سه نوع تمایز بین تمام فلاسفه محل اتفاق است و احدی در این سه نوع تمایز مخالفت و انکاری نداشته است.

تمایز به شدّت و ضعف

آیا غیر از این سه نوع، ما نوع چهارمی هم در باب تمایز می توانیم داشته باشیم یا دائرۀ تمایز محدود به همین س نوع است؟ اینجا بینشان اختلاف واقع شده، بعضی قائل شده اند به اینکه تمایز، محدود به این سه نوع است، و نوع چهارمی وجود ندارد، لکن محققین از فلاسفه و بزرگان از فلاسفه یک نوع چهارمی برای تمایز مطرح کرده اند که آن نوع نه به ذات مربوط است و نه به بعض الذات مربوط است، نه به عوارض مشخصه و خصوصیات فردیه ارتباط دارد، بلکه آن یک عالم دیگری دارد، آن تفاوت به شدّت و ضعف و نقصان و کمال است. اگر دو چیز تفاوتشان به کمال و نقصان باشد، یا به شدت ضعف باشد یعنی همان چیزی است که ما در منطق از آن تعبیر به کلی مشکک می کنیم، گفته اند: این هم مثل وجود یک نوع تمایز است. وجود یک حقیقت و یک واقعیت دارای ذاتی است اما این وجود در رابطۀ با واجب الوجود، وجود کامل است، به لحاظ اینکه واجب