سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 3 صفحه 216

(سؤال... و جواب استاد): اصلا این مقارنات مربوط به مقام اثبات می شود، ما اگر از شما الان روی بیان ایشان بخواهیم بپرسیم: «ما الفرق بین الوجوب و الاستحباب؟» شما نمی توانید پای خارج و پا زدن و دست زدن را در کار بیاورید. بله، عوارض خارجیه و مشخصه همیشه مربوط به تمایز بین دو فرد است، یعنی اول باید زید را«بما انه فرد موجود فی الخارج» یک طرف بگذاریم، و عمرو را هم «بما انه فرد موجود فی الخارج» یک طرف بگذاریم، بعد بگوییم: بین این دو موجود خارجی چه تمایزی وجدو دارد؟ شما در جواب بفرمایید که تمایزشان تمایز به خصوصیات و عوارض مشخصه است، امّا اگر ما دو ماهیت را پهلوی هم قرار دادیم یا دو مطلب کلی را در کنار هم قرار دادیم و گفتیم:

«ما الفرق بین ماهیه الوجوب و ماهیه الاستحباب؟» دیگر درست نیست که شما سرغ عوارض مشخصه بروید. عوارض مشخصه برای شخصیات و مصادیق و موجودات خارجیه است. امّا آنجایی که پای دو ماهیت مطرح است، مثل ماهیت وجوب و ماهیت استحباب، معنا ندارد که در تمایز بین دو ماهیت که اصلا هیچ رابطه ای با مقام عوارض و خصوصیات فردیه ندارد، ما تمایزشان را در عوارضی بررسی کنیم، تمایزشان را در جهات فردیه بررسی کنیم. مقام ماهیت قبل از مقام وجود است، و قبل از عوارض مشخصه و خصوصیات فردیه است.

بررسی کلام محقق عراقی(ره) در تفاوت بین وجوب و استحباب

محقق عراقی(ره) تفاوت بین وجوب و استحباب را به کمال و نقص قائل بود، لکن یک بیان غیر صحیحی ایشان داشت، آنجایی که تفاوت به کامل و نقص است، مثل در نور قوی و نور ضعیف، در نور کامل و نور ناقص. آیا ما وقتی که این دو نور را در رابطۀ با اصل ماهیت نور می سنجیم، می توانیم ادعا کنیم که یکی از این دو قسم حقیقتش عین آن حقیتق است، «من دون زیاده» اصلا، امّا دیگری همان حقیقت است، «مع زیاده»؟

به عبارت روشنتر: اگر شما در نور ضعیف و نور ناقص گفتید که نور ناقص«عباره عن النور مع زیاده النقصان»، در کاملش هم عین همین عبارت را باید بگویید: نور کامل هم«نورا مع زیاده الکمال»، امّا اینکه ما بین نور کامل و نور ضعیف فر بگذاریم و بگوییم: نور کامل همان نور است «من دون زیاده»، امّا نور ناقص همان نور است«مع زیاده النقصان»، این تفکیک، تفکیک غیر صحیحی است. درست است که ما در رابطه با کمال و نقص گفتیم که«ما به الامتیاز عین ما به الاشتراک» است، این طور نیست که زیاده مثل فصل باشد، بلکه ما به الامتیازش عین ما به الاشتراک است، امّا در عین اینکه«ما به الامتیاز عین ما به الاشتراک» است، هرکدام یک حدّی دارد، به آن نور، کامل می گوییم، این را هم می گوییم: «النور الناقص». اگر مسأله نقصان در نور ناقص به عنوان حد