سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 3 صفحه 322

المؤکّد و العلاقه الکامله» یا طلب العلم یعنی عمل کردن، فعالیّت کردن برای به دست آوردن علم؟ دنبال علم رفتن، یک مطلبی است که عرف از این عبارت استفاده می کند. در تعبیرات خودمان می گوییم: فلان کس طالب آخرت و فلان کس طالب دنیا است، این تعبیری که خودمان می کنیم، طالب الدنیا را به چه کسی می گوییم؟ طالب دنیا به آن کسی می گوییم که هرچه نیرو دارد، در رابطۀ با مسائل دنیوی صرف می کند. طالب آخرت آن کسی است که جدّیت و فعّالیتش در رابطۀ با آخرت است، در این تعبیرات نمی گوییم: ببینیم در قلب اینها چیست؟ یا اینکه عمل آنها را به عنوان «حکایت عمّا فی النفس» کاشف قرار بدهیم و تعبیر کنیم، یعنی عمل آنها را ببینیم، از این عمل کشف کنیم که اشتیاق مؤکّد راجع به دنیا دارد، و برای آن اشتیاقش عنوان طالب الدنیا به او بدهیم؟ یا در طالب الآخره بگوییم: آیا ملاک طالب الدنیا و طالب الآخره چنین چیزی است؟ یا اینکه ما روی محور خود عمل و فعّالیّت و کار تکیّه می کنیم؟ هرکسی هک در او جدّیّت عملی در رابطۀ با مسائل آخرت بیشتر باشد، به او«طالب الآخره» می گوییم، و اگر جدّیت و تلاشش در مسائل دنیوی بیشتر باشد، به او«طالب الدنیا» می گوییم.

گاهی فقها کلمۀ طلب را استعمال می کنند، مثل کسی در بیابان است، در آنجایی که هست آب وجود ندارد، نمی داند که در اطراف جوانب هم آب وجود دارد یا نه؟ آنجا فقه می گویند: در زمین سهله یعنی زمین غیر سخت و کوهستانی یک مقداری باید فعالیّت بکند، «طلبا للماء»، طلب ماء بکند، کلمۀ طلب را به کار می برند، و اگر زمین، سخت بود، کوه و امثال ذلک بود، باید نصف آن مقدار را به دنبال طلب آب برود، معنای کلمۀ طلب این است، بلند بشود و راه بیفتد، یک کیلومتر و دو کیلومتر را دنبال کند، ببیند آیا به آب می رسد تا وضو بگیرد یا اینکه به آب نمی رسد؟ آن وقت به جای وضو، تیمّم بکند؟ بالاخره وقتی که انسان به استعمالات عرفیّه مراجعه می کند، می بیند طلب یک نوع سعی و تلاش برای رسیدن به مقصود است.

دو راه تحقق مقصود مولی و صدق طلب بر آن دو

رسیدن به مقصود نوعا دو راه دارد، انسانی که تشنه است، می خواهد آب بخورد و رفع عطش بکند، دو تا راه دارد: یک راهش این است که خودش بلند شود و حرکت و فعالیّت کند، خودش را به آب برساند و رفع عطش که هدف او است، تحقق پیدا کند. امّا نوع دیگر آن که اسم آن هم طلب است.