سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 3 صفحه 323

این است: به نوکر و خادمش امر کند که آب تهیّه کند، و در اختیار او قرار دهد. خود امر کردن عبارت از طلب است، مجموع امر عبارت از طلب است، یعنی انشاء امر عبارت از طلب است، نه انشاء طلب.

برای این که طلب هم با این خصوصیّاتی که ذکر شد، مثل اراده یک واقعیّت و حقیقت خارجیّه دارد، منتهی خارجیّت اراده به وقوع اراده در نفس است، خارجیّت طلب به تحقق عمل و سعی فی خارج است. در حقیقت روی این برنامه، همان طوری که نمی تواند انشاء به اراده تعلّق بگیرد، روی بیان ایشان، انشاء به طلب هم نمی تواند تعلّق بگیرد. بلکه به خود امر که در امر انشاء است، به این انشاء طلب می گویند. به عبارت روشن تر آن چه در ذهن ما از طریق کفایه و جاهای دیگر یک قدری متمرکز شده، این است که ما طلب را انشاء حساب می کنیم، امّا در این بیان این است که طلب، قابل انشاء نیست، طلب هم یک واقعیّت است، مثل واقعیّت اراده. بلکه این بالاتر از واقعیّت اراده است، برای اینکه اراده قابل مشاهده نیست، امّا این عمل خارجی و سعی خارجی قابل مشاهده هم هست.

در حقیقت مثل همین زید موجود فی الخارج می ماند که یک واقعیّت مشاهد دارد، همان طوری که زید قابل این نیست که انشاء به او تعلّق بگیرد، روی این مبنا طلب هم قابلیّت ندارد که انشاء به او تعلّق بگیرد، بلکه آنجاهایی که مولا امر می کند و به عبدش می گوید: «ایّها العبد جئنی بالماء»، خود این امر هم مصداق طلب است. چرا؟ برای اینکه امر هم تلاش برای رسیدن به مأمور به است، اگر مولا امر نکند، اگر به عبدش دستور ندهد که آب برای من بیاور، هیچ وقت تمکّن از وصول به ماء برایش پیدا نمی شود. پس راه تمکن از«وصول الی الماء»، گاهی حرکت خود مولا و سعیو تلاش مولا بالمباشره است، گاهی هم راه آن«اصدار الامر» است، این هم«نوع من العمل، نوع من السعی».

در مقابل این که امر صادر نکند، اگر مولا امر صادر نکند، همین طور بنشیند و تشنگی را تحمل بکند، بدون اینکه هیچ دستوری هم صادر بکند، به مطلوب خودش نمی رسد، این برای رسیدن به مطلوب تلاشی نکرده است. امّا اگر مولا امر کرد، خود امر هم سعی است، و به خود امر هم طلب اطلاق می شود.

پس در نتیجه علاوۀ بر این که بین طلب و اراده لغتا و عرفا مغایرت معنوی تحقّق داشت، لکن در یک جهت روی این بیان هردو مشترک بودند، و آن این است که انشاء نمی تواند به اراده و طلب متعلّق بشود. در اینجا جای این بحث می ماند که مر یا مولا در هیئت افعل چه چیز را انشاء می کند؟ «ما معنا هیئت افعل و ما مفاد هیئت افعل؟» تحقیق این را در آینده ان شاء الله باید بررسی بکنیم.

(سؤال... و جواب استاد): خودش عمل است، لازمه اش عمل خارجی نیست. الان که شما دارید درس می خوانید، آیا علّت اینکه به شما طلبه و طالب علم می گویند، برای این است که درس می خوانید؟ یا برای این که این درس خواندن کاشف از آن علاقۀ نفسانیّه و شوق مؤکد شما است؟ به