سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 3 صفحه 350

خودش استعمال شده است، مستعمل فیه معنای خودش است. منتها روی معنایش خودش تمرکز پیدا نشده، ما از معنای خودش عبور کردیم، به تعبیر سکاکی یک افراد ادعائیّه و یک مصادیق ادعائیّه برای معنای حقیقی درست کردیم، و این را هم ادعاء جزء همان معنای حقیقی قرار دادیم. بلا اشکال این مبنایی را که مشهور در باب مجاز قائل شده اند که فقط جانشین شدن یک لفظی مقام لفظ دیگر باشد، بدون این که معنا که عبارت از مستعمل فیه مجازی است، - که عبارت از رجل شجاع است - در آن تحلیل و تحوّلی پیدا شده باشد، ادعایی شده باشد. به قول سکاکی در یک امر علی که مقصودش همان ادعا و ذهن است، تصرّفی تحقق پیدا کرده باشد. اگر ما این حرف را بزنیم، آن جهات دیگر در استعمالات مجازیّه نمی تواند تحقّق داشته باشد. موقعی که بحث می کردیم، شعری در تقریرات امام بزرگوار(قدّس سره) برای استشهاد ذکر کرده بودند، آن شعر این بود که می گوید:

قامت تظلّلنی و من عجب شمس تظللّنی عن الشمس

مفادش قدری جنبه های عاشقانه دارد، کاری نداریم، بالأخره این شاعر دربارۀ محبوبۀ خودش این طوری تعبیر می کند، ما روی جهات ادبیش کاری داریم، می گوید: این ایستاده بین من و بین شمس ایجاد حائل و ایجاد سایه کرده، «قامت تظلّلنی عن الشمس»، بعد این شاعر می گوید: من تعجب می کنم که چطور می شود یک خورشید سایبان یک خورشید دیگری باشد! عنوانسایه افکنی و سایه بان بودن«لیس فی شأن الشمس»، معنا ندارد که خورشید سایبان باشد. تعجبی که این شاعر می کند، «و من عجب شمس» این شمس اوّل روی حرف مشهور در معنای مجازی استعمال شده، یعنی محبوبۀ این شاعر. «و من عجب» که این محبوبه«تظلّلنی عن الشمس»، چه عجبی دارد؟ انسان است و«تظلّل عن الشمس»، ما آن که عجب دارد و شاعر را به تعجب واداشته، این است که خورشید سایبان خورشید دیگر بشود. پس معلوم می شود که مسأله در رابطۀ با لفظ نیست، مسأله هر چه هست، در رابطۀ با معانی است.

هدف اصلی در اوامر مستعمل در غیر بعث و تحریک

شواهد زیادی در این باب هست، و انصافا این از تحقیقات بسیار ارزنده در باب ادبیّات است که عرض کردیم مبتکر این معنا مرحوم شی محمد رضا اصفهانی نجفی صاحب کتاب وقایه الاذهان که در زمان مرحوم آیت الله العظمی حائری بزرگ مؤسس حوزه، مدّتی ایشان در قم بودند، و امام بزرگوار هم در درس ایشان شرکت می کردند که این مسأله حوزه، مدّتی ایشان در قم بودند، و امام مسألۀ بسیار ذوقی و قابل قبولی است. ما معتقد بودیم که هیئت افعل برای انشاء بعث و تحریک اعتباری وضع شده است، منتها آن چه که داعی و محرّک برای انشاء و بعث و تحریک اعتباری است،