سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 105

مقدمات را تهیه کند، فردا مجیء تحقق پیدا کرد، اکرام دیگر امکان ندارد. امر دائر بین این دو مشکل است. بگوییم: تهیۀ مقدمات لازم است روی چه مبنا؟ روی مبنای شیخ انصاری، درست است برای این که شیخ انصاری می گوید: همین الان حکم است، وقتی حکم هست، مقدمه اش هم بنابر وجوب مقدمه، واجب است. باید مقدمه را تهیه کند. روی مبنای محقّق عراقی، آن هم درست است برای این که ایشان می گوید: بعث و تحریک نیست اما وجوب الان تحقّق دارد، حکم الان تحقّق دارد و وجوب و حکم غیر از بعث و تحریک است.

نتیجۀ مسأله بنابر مبنای مشهور

لذا روی مبنای این دو بزرگوار، هیچ مشکله ای در کار نیست برای این که تکلیف فعلی و وجوب فعلی، روز پنج شنبه قبل از تحقّق مجیء زید هست. اما روی مشهور که هر دو را انکار می کنند، هم فرمایش شیخ انصاری را رد می کنید و هم فرمایش محقّق اراکی را، می گویید: روز پنج شنبه هیچ چیزی وجود ندارد، می گوییم روی مبنای شما تهیۀ مقدمات لازم است یا نه؟ اگر بگویید: لازم است، پس چطور ذی المقدمه ای که هنوز وجوب ندارد، مقدمه اش وجوب پیدا می کند؟ اگر بگویید: لازم نیست، این عبد می داند که اگر امروز گوشت و نان تهیه نکند، فردا قدرت بر اکرام ندارد و نمی شود اکرام از او تحقّق پیدا کند. این مشکله را مشهور چطور می توانند حلّ کنند؟

در باب شرعیات هم مثلا اگر کسی الان آب در اختیارش هست، می داند که اگر الان وضو نگیرید و وقت مغرب برسد، دیگر آب در اختیار او نخواهد بود. حالا فرض کنیم که اصلا مسألۀ تیمم هم بدل از وضو نیست. حالا چون اینجا تیمم بدلیّت دارد، یک راه تخلّصی دارد، فرضنا که تیممی اصلا به عنوان بدل از وضو مشروع نشده، فقط وضو شرط نماز است. این آدم یقین دارد اگر الان استفادۀ از آب کند و وضو بگیرد، نماز مغرب و عشا را می تواند با وضو بخواند. اما اگر الان وضو نگیرد، مغرب و عشا که وارد شد، دیگر آبی وجود ندارد و تحصیل وضو امکان ندارد. روی مبنای شیخ انصاری و مبنای محقّق عراقی که می گویند: الان تکلیف وجود دارد، «یجب علیه» این که الان وضو بگیرد«من باب المقدمه».

اما روی مبنای شمای مشهور«فی مقابل الشیخ و فی مقابل المحقّق العراقی»، شما الان به این مکلّف چه می گویید؟ می گویید: حتما وضو بگیرد، روی چه ملاکی؟ هنوز خود نماز وجوب پیدا نکرده، چطور می شود مقدمه اش از باب مقدمیّت، وجوب پیدا کند؟ وقتی که ذی المقدمه واجب نیست، دیگر معنا ندارد مقدمه اتّصاف به وجوب پیدا کند؟ پس اگر بگویید: الان واجب است. معیار وجوب چیست؟ راه وجوب چیست؟ اگر هم بگویید: واجب نیست. فرض این است که با نبودن