سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 117

مکلّف را گرفته، فعلیت دارد و از طرفی هم تحقّق معرفت متوقّف بر امر غیر مقدور نیست، می تواند بلافاصله در مقام تحقّق معرفت برآید و این واجب را به نام معرفت در خارج موجود کند.

تعریف واجب معلق

اما واجب تعلیقی آن است که وجوبش مثل واجب منجّز فعلیت دارد، الان وجوبش به مکلّف تعلق گرفته و گریبان مکلّف را گرفته، لکن فرقش با واجب منجّز این است که اگر بخواهد در خارج تحقّق پیدا کند، توقف دارد بر یک امر غیرمقدور، امری که الان در اختیار مکلّف نیست و مثلا زمان لازم دارد تا این امر تحقّق پیدا کند. پس خود تکلیف و خود وجوب، «تعلّق بالمکلّف و لکن الواجب و المأمور به»، متوقف بر امری است که الان مقدور مکلّف نیست، در آینده تحقّق پیدا می کند. مثل مسألۀ حج، در مسألۀ حج این طور است که به مجرّدی که انسان مستطیع شد، یا به احتمال دیگر، وقتی که کاروان حج به حرکت درآمد، به مجرّد استطاعت، یا خروج رفقه، وجوب حج گریبان انسان را می گیرد، وجوب حج فعلیت پیدا می کند، اما خود حج که عبارت از واجب و مأموربه است، نمی شود به مجرّد استطاعت در خارج تحقّق پیدا کند، نمی شود به مجرد خروج رفقه در خارج تحقّق پیدا کند، او توقف بر زمان خاص دارد، توقف بر ایام ذی حجّه و آن روزهای مخصوص دارد.

پس در باب حج مطلب این طور است که اصل وجوب حج به استطاعت یا خروج رفقه تحقّق پیدا می کند، لکن مأموربه که عبارت از حج است، به مجرّد استطاعت«لا یمکن تحقّقه بل یتوقف علی مجیء وقته و زمانه الخاص» که زمان خاصش همان چند روزۀ ایام ذی حجه خواهد بود.

بعد صاحب فصول می فرماید: اگر کسی بما اعتراض کند و یا سؤال کند که فرق بین واجب معلّق و واجب مشروطی که قبلا خواندیم چیست؟ ما در جوابش می گوییم: واجب مشروط آن است که قبل از تحقّق شرط وجوبی ندارد. اما واجب معلّق قبل از تحقّق معلّق علیه وجوب دارد، لکن واجب متوقف بر معلّق علیه است و تصادفا هم هردوی آنها در مسألۀ حج پیاده می شود. حج را اگر شما نسبت به استطاعت یا خروج رفقه ملاحظه کنید، این واجب مشروط است؛ تا زمانی که استطاعت یا خروج رفقه تحقّق پیدا نکند وجوبی در کار نیست و تکلیفی هم در کار نیست. اما همین حج را اگر نسبت به وقتش ملاحظه کنیم و نسبت به زمان خاصش بسنجیم، واجب معلّق است. پس اگر سؤال شد که حج واجب مشروط است یا معلّق؟ باید جواب دهیم که طرف اضافه اش چیست؟ اگر نسبت به استطاعت لحاظ شود، حج واجب مشروط است. و اگر طرف حساب وقت خاص است، این واجب معلّق است. پس فرق بین حج و بین استطاعت و بین مجیء وقت، مسألۀ مشروط بودن و معلّق بودن است.