سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 120

شما پرسیدند شما علتش را چه ذکر می کنید؟ علتش این است که می گویید: وجوب فعلی است.

نمی گویید: علتش این است که واجب امر استقبالی است؟ استقبالی بودن واجب چه دخالتی در وجوب تحصیل مقدمه و تهیۀ مقدمه دارد؟ پس اثری به این تقسیم در باب مقدمۀ واجب ترتب پیدا نمی کند. برای این که مسألۀ وجوب تحصیل گذرنامه در رابطۀ با جهت مشترک واجب معلّق و منجّز است، نه در رابطۀ با امتیاز واجب معلّق. امتیاز واجب معلّق و هو استقبالیت الواجب، نقشی در واجب مقدمه نمی تواند داشته باشد. آن که نقش دارد فعلیت وجوب است و فعلیت وجوب هم مشترک بین واجب معلّق و منجّز است. پس چه نتیجه ای بر این تقسیم ترتب پیدا کرد؟ در حالی که هدف از تقسیمات واجب و ذکرش در باب وجوب مقدمه، این است که یک نتیجه ای از نظر وجوب مقدمه داشته باشد. این بیان مرحوم آخوند روی مبنای خودشان بیان خوبی است.

تفاوت تقسیم مرحوم شیخ و صاحب فصول«ره»

مرحوم شیخ«ره» در واجب مشروط قید را راجع به ماده و مربوط به واجب می دانست. برخلاف مشهور که قید را راجع به هیأت می دانستند. مرحوم شیخ با بیانی که در واجب مشروط داشته، این تقسیم را بر صاحب فصول انکار کرده و گفته که این تقسیم به چه منظور است؟ برای این است که اولا ببینیم که واجب معلّق صاحب فصول با واجب مشروط شیخ چه حسابی دارد؟ واجب معلّق صاحب فصول با واجب مشروطی که مشهور قایل هستند، فرقش روشن است. فرقش این است که در واجب مشروطی که مشهور قایل هستند، وجوب معلّق است، حکم معلّق است. اما در واجب معلّقی که صاحب فصول می گوید، وجوب معلّق نیست، واجب مقیّد است و واجب معلّق بر مجیء وقت است که در حقیقت فرق بین وقت در باب نماز و وقت در باب حج فرق واجب مشروط و واجب معلّق است، هر دو وقت است، هر دو هم بالاضافه الی الواجب ملاحظه می شود. صاحب فصول می فرماید: وقت را اگر در باب نماز بسنجید، به صورت واجب مشروط است، یعنی قبل الوقت نماز وجوب ندارد. اما همین وقت در حج را اگر بالاضافه الی الحج بسنجید، مثل وقت نماز نیست، اینجا وقت قید واجب است و واجب، معلّق بر وقت است و الاّ وجوب قبل«تحقّق الوقت» در باب حج ثابت است.

تفاوت واجب معلق و منجز بر مبنای شیخ و صاحب فصول

بنابر مبنای مشهور فرق بین واجب معلّق و واجب مشروط کاملا روشن است. اما روی مبنای شیخ انصاری چطور؟ شیخ انصاری که در باب واجب مشروط قید را راجع به ماده می دانست، یعنی