سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 121

دخیل در واجب می دانست. اینجا هم واجب معلّقی که صاحب فصول می گوید، قید ماده است، قید واجب است دخالتی در خود واجب ندارد. پس بین واجب معلّق صاحب فصول و واجب مشروط شیخ به حسب ظاهر فرقی نمی کند، الاّ یک فرق و آن فرق مسألۀ تضییق و توسعه است.

صاحب فصول در بیان واجب معلّق وقتی که معلّق علیه را می خواهد ذکر کند، می گوید: معلّق علیه باید یک امر غیرمقدور للمکلّف باشد، مثل زمان که زمان در اختیار مکلّف نیست. اما در واجب مشروطی که مرحوم شیخ قایل است و قید را راجع به ماده می داند، دیگر خصوصیتی در آن اخذ نشده، می خواهد آن قید مقدور باشد، می خواهد آن قید غیر مقدور باشد، «ان جائک زید فاکرمه» باشد که مجیء زید در اختیار مکلّف نیست، یا یک قیدی باشد مثل استطاعت که مقدور برای مکلّف است که برود تحصیل استطاعت کند. در نتیجه فرق بین واجب معلّق صاحب فصول و واجب مشروط شیخ این شد که واجب معلّق صاحب فصول یک شعبۀ از واجب مشروط مرحوم شیخ انصاری است و اگر یک شعبۀ از واجب مشروط مرحوم شیخ انصاری شد، آن وقت شیخ انصاری بعد از تقسیم واجب به مطلق و مشروط، حق دارد که بر صاحب فصول انکار کند، بگوید: این تقسیم یعنی چه؟ این تقسیمی که تو ذکر کردی، چه تقسیمی است؟ این واجب معلّقی که تو ذکر کردی یک شعبۀ از همان واجب مشروطی است که من در تقسیم واجب به مطلق و مشروط بیان کردم. گفتم:

«القید یرجع الی الماده و القید قید للواجب سواء کان قید الواجب غیر مقدور للمکلّف، ام کان قید الواجب مقدور للمکلّف» لذا مرحوم شیخ هم به این مناسبت آمده و این تقسیم را انکار کرده است.

تا حالا دو راه برای انکار این تقسیم پیش آمد. یک راه مرحوم آخوند از باب این که این تقسیم در مسألۀ مقدمۀ واجب، نقشی ندارد و اثری ندارد. مرحوم شیخ به لحاظ این که این واجب معلّق یک شعبۀ از واجب مشروط خود مرحوم شیخ است، این تقسیم را انکار می کند.

راه سوم بر انکار تقسیم صاحب فصول از واجب

ما ممکن است یک مطلب سومی را در اینجا بگوییم. یک حرف دیگری مبتنی بر آن مطلبی که قبلا ذکر کردیم، هست و آن این است که کسی بگوید اصلا این مطلب به ذهن ما نمی آید که وقت در باب حج با وقت در باب نماز فرق داشته باشد. صاحب فصول(ره) مجبور است ملتزم به این مطلب شود که بگوید: اوقات در باب صلاه با اوقات در باب حج فرق می کند. اوقات در باب صلاه جنبۀ واجب مشروطی دارد و در باب حج جنبۀ واجب معلّقی دارد و قیدی برای واجب است. و لذا قبل از آمدن وقت تهیۀ گذرنامه واجب است. یک مطلبی اینجا بگویم و آن مطلب این است که اصلا وقت در باب حج با وقت در باب نماز هیچ فرق ندارد. به چه صورت؟ هر دو واجب مشروط است. تا زمانی