سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 128

وجود دارد.

نقطۀ مشترک میان اشکالات بر تقسیم صاحب فصول(ره)

در حقیقت سه ایراد به صاحب فصول مجموعا وارد شده بود. لکن همۀ این ایرادها مشترک در این جهت هستند که امکان واجب معلّق را منکر نیستند، یعنی نمی خواهند بگویند که این اصلا امکان ندارد که یک جا وجوب فعلیت داشته باشد و واجب یک امر استقبالی باشد، نه و مرحوم شیخ و مرحوم آخوند هم این مطلب را منکر نیستند و نه این ایراد سومی که مطرح شد، مبتنی بر این است که واجب معلّق مستحیل باشد. واجب معلّق مستحیل نیست، ایراد و اشکال متوجه تقسیم است. مثلا مرحوم آخوند که بر صاحب فصول ایراد کردند، خواستند بگویند: این تقسیم در بحث مقدمۀ واجب اثر ندارد. اما نه این که تقسیم غیرمعقول و مستحیل است. یا مرحوم شیخ که ایراد به صاحب فصول کردند، نمی خواهند به صاحب فصول بگویند این تقسیم محال است. می خواهند بگویند: واجب معلّق شما یک شعبه ای از واجب مشروطی است که من قایلم و مبنایی خاص در واجب مشروط دارم. واجب مشروط شیخ که بنابر مبنای خودشان محال نیست، می خواهند بگویند: این واجب معلّق هم یک شعبه ای از واجب مشروط است. و یا این ایراد سومی که ما ذکر کردیم، نمی خواهیم به ایشان بگوییم که واجب معلّق مستحیل است، می خواهیم بگوییم: آن چیزی که شما را مجبور کرد به این که این تقسیم را به وجود بیاورید و ملتزم به واجب معلّق شوید، آن انسان را مجبور به این معنا نمی کند، راه حل دیگری دارد که اگر واجب معلّق هم نباشد، این مسأله از آن طریق قابل حل است.

پس هر سه ایراد در این جهت مشترک بودند که واجب معلّق در عین این که قابل تصوّر است و مستحیل نیست، اما در بحث مقدمۀ واجب ضرورتی برای این تقسیم ملاحظه نمی شود.

عدم استحالۀ واجب معلق

جهت بعدی مسألۀ امکان و استحاله است. آیا واجب معلّق یک امری است ممکن و در مقام ثبوت غیرمستحیل؟ یا این که نه اصلا یک چیز محال و غیرممکنی هست؟ جماعتی از بزرگان، آن هم از محققین از اصولیین قایل به استحالۀ واجب معلّق شدند با بیانات مختلفی که در این رابطه دارند. یکی از آن محققین و بزرگان مرحوم محقق اصفهانی، مرحوم آیت الله شیخ محمد حسین معروف به کمپانی است، در حاشیه ای که بر کفایه دارند، این معنا را مورد انکار قرار دادند. لکن ما قبل از آن که بیان ایشان را بررسی کنیم، با توجّه به ایجابها و الزامهایی که در بین عقلاء مطرح است، ببینیم مسأله وجدانا چطوری است؟ و بعد برویم سراغ بیانات این محققینی که استحالۀ واجب معلّق را