سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 135

جزء اخیرش بنام اراده تحقق پیدا کرد، معذلک اثری از معلول به چشم نمی خورد، اثری از تحقق مراد به چشم نمی خورد. بعد ایشان می فرماید: اگر شما بخواهید این حرف را بزنید، بگویید: چه اشکال دارد که علت حالا تحقق پیدا کند، معلولش فردا واقع شود؟ می گوییم: شما تفکیک علت از معلول شنیدید، آیا می شود معلول جدای از علت باشد؟ چطور می شود اراده که جزء متمّم علت تامه است، الان تحقق پیدا کند؟ اما معلولش که عبارت از مسافرت است، فردا تحقق پیدا کند؟ یک نکتۀ دقیقی اینجا می فرمایند: اگر شما بگویی که معلول در اینجا در ذاتش تأخّر دخالت دارد، یعنی معلول مسافرت نیست، معلول مسافرت مقیّد بکونه غدا هست، که در ذات معلول تأخّر مطرح است.

عدم تأخر ذاتی معلول

اگر در ذات معلول، تأخّر مطرح است، پس حتما معلول باید متأخّر باشد. معلولی که در ذاتش تأخّر مطرح است، اگر قبلا حاصل شود لیس بمعلول. حتما باید متأخّر حاصل شود. ایشان می فرماید: این حرف بدتر است و فسادش روشن تر از آن حرف اول است، برای اینکه بازگشت این حرف به این است که در ذات معلول تأخّر وجود دارد و در ذات معلول انفکاک از علت وجود دارد.

چه فرق می کند که شما بگویید در ذات معلول تأخّر مطرح است؟ یا بگویید اصلا در ذات معلول انفکاک از علت مطرح است؟ خیلی فساد هست در اینکه انسان مطلب را به اینجا بکشاند که در ذات معلول انفکاک از علت مطرح باشد، در حالی که قاعدۀ عقلیه حکم به عدم انفکاک می کند و معقول نیست که معلول انفکاک از علت داشته باشد.

ایشان می فرماید: اگر شما این حرف را بزنید، چه مانعی دارد که این زمان فردا به صورت شرطیت مطرح باشد؟ نه، این شرطیت دارد برای تحقق مراد و الاّ ذات علت متحقق است. ایشان می فرماید: ما سؤال می کنیم برای چه شرطیت دارد؟ بفرمایید شما که می گویید شرطیت دارد، برای چه شرطیت دارد؟ دو احتمال دارد: یک احتمال این است که بگویید: شرطیت دارد برای اینکه مرتبۀ ناقصۀ شوق به مرتبۀ کامله برسد چون شوق مراتبی داشت. شما بگویید: زمان متأخّر شرط برای این است که این سیر از ناقص به کامل تحقق پیدا کند و مرتبۀ ناقصه تبدّل به مرتبۀ کامله پیدا کند، این احتمال را ایشان می گوید ما حرفی نداریم.

اما این احتمال معنایش این است که قبل از فردا اراده ای وجود ندارد، برای اینکه اراده مرتبۀ ناقصۀ شوق نیست، اراده مرتبۀ کاملۀ شوق است. و شما هم می گویید: مرتبۀ کامله فردا تحقق پیدا می کند، ما هم همین را می گوییم که الان اراده نیست، شوق هست شوق مانعی ندارد، شوق به محال هم هیچ اشکالی ندارد. اصل و طبیعت الشوق که به آن مرتبۀ ناقصه تحقق پیدا می کند، هیچ مانعی