سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 137

اینها دیگر مربوط به یک امر خارج از نفس است. اگر قوۀ شوقیه در نفس به وجود آمد، دیگر قوۀ عامله چه نقصی در آن وجود دارد که حالت انبعاث و تأثّر در آن به وجود بیاید؟ لذا به مجرّد تحقّق این مرتبۀ کامله، دیگر اصلا معنا ندارد یک حالت انتظار و حالت توقّفی در کار باشد. یا شوق مؤکّد هست یا نیست؟ اگر شوق مؤکّد نیست که«فلا یکون هناک اراده» و اگر شوق مؤکّد هست، دیگر چه معطلی دارد؟ ارتباطش که با خارج نیست، ارتباطش با قوۀ عاملۀ نفس و تأثیر در قوۀ عاملۀ نفسانیه است. لذا به مجرّدی که این قوۀ شوقیه به کمال رسید، تأثیر می کند در هیجان قوۀ عامله و تحرک قوۀ عامله. در نتیجه می فرماید: ما نمی توانیم تصور کنیم در ارادۀ تکوینیه با آن خصوصیتی که در تعریف آن ذکر شده، فعلیت و حالیت داشته باشد. اما مراد فاصلۀ زمانی داشته باشد با این اراده، مراد مسافرت فردا باشد، اما اراده با تمام شئونش الان تحقق پیدا کرده باشد.

بیان صاحب کفایه(ره) در تعلق اراده بر امر استقبالی

مرحوم آخوند در کفایه دلیلی می آورد بر اینکه ارادۀ تکوینی، می شود به امر استقبالی تعلق بگیرد. دلیل ایشان این است: آنجایی که مراد انسان یک مقدماتی لازم دارد، فرض کنید این مقدمات یکی دو ساعت طول می کشد. مرحوم آخوند می فرماید: اینجا آیا اراده به ذی المقدمه ای که دو ساعت بعد واقع می شود، تعلق گرفته یا نه؟ اگر بگویید: اراده به ذی المقدمۀ دو ساعت بعد متعلق شده، پس مانعی ندارد که اراده به امر استقبالی تعلق بگیرد. و اگر بگویید: نه، قبول نداریم که اراده به ذی المقدمه دو ساعت بعد متعلق شده، می فرماید: پس چرا مقدماتش را انجام می دهد؟ مگر ارادۀ متعلقۀ به مقدمه، به تعبیر ایشان متولّد از ارادۀ متعلقۀ به ذی المقدمه نیست؟ آیا می شود کسی ارادۀ به ذی المقدمه نداشته باشد، اما اراده به مقدمه بما انها مقدمه متعلق شود؟ پس اینکه شما مقدمات را انجام می دهید و یکی یکی مقدمات را عن اراده ایجاد می کنید، برای این است که اراده به ذی المقدمه متعلق است و الاّ اگر اراده به ذی المقدمه متعلق نشده، پس چطور اراده به این مقدمات تعلق می گیرد؟ با اینکه اینها به تبع او و در سایۀ ارادۀ متعلقۀ به ذی المقدمه در کار است؟

جواب محقق اصفهانی(ره) از بیان آخوند(ره) در تعلق اراده بر امر استقبالی

محقّق بزرگوار مرحوم محقق اصفهانی، از این مطلب مرحوم آخوند در ذیل بحث ارادۀ تکوینیه، جواب می دهند و می فرمایند: درست است اینجا ذی المقدمه ای داریم که مقدماتی دارد، مثلا این مقدمات دو ساعت وقت لازم دارد که انجام بگیرد، قبول داریم که مسألۀ تبعیت در کار است، اما اینجا اراده به ذی المقدمه متعلق نشده، بلکه آن شوق ناقص که اوّلین مرتبۀ شوق است، متعلق به ذی