سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 142

پیدا کند.

در نتیجه به نظر این محقّق بزرگوار هم در ارادۀ تکوینیه و هم در ارادۀ تشریعیه، بین اراده و مراد انفکاک، یک امر غیر معقولی است. و این بیانی که ایشان کردند، شاید بهترین بیانها در رابطۀ با استحالۀ واجب معلّق، همین بیان ایشان باشد. به طوری که اگر این بیان جواب داده شد و محل مناقشه قرار گرفت، بیانهای دیگر در حقیقت به طریق اولی جواب داده می شود و مورد مناقشه قرار می گیرد. لذا باید در بیان ایشان کاملا دقت کنیم، هم در ارادۀ تکوینی و هم در ارادۀ تشریعی، ببینیم این حرف درست است یا نه؟

اشکال بر استحاله تکوینی محقق اصفهانی(ره)

در ارادۀ تکوینی اشکالاتی به حرف ایشان متوجه است. یک اشکال که در حقیقت اساس اشکال است و اساس کلام ایشان را از بین می برد، این است که تمام بیان ایشان با آن طول و تفصیلی که ملاحظه فرمودید، مبتنی بر این معنا است که ما ارادۀ تکوینیه را به آن کیفیتی که ایشان تعریف کردند - که تعریف مشهور هم تقریبا به همین کیفیت است - و در کتاب کفایه هم این تعریف برای اراده ذکر شده که اراده عبارت از آن شوق مؤکّدی است که«المحرک للعضلات نحو المراد و جانب المراد» بعد ایشان نظرتان هست که توضیح دادند، که نفس با این که وحدت دارد دارای مراتب و قوای متعددی هست، قوّۀ عاقله دارد، قوّۀ شوقیّه دارد، قوّۀ عامله دارد که منبعث در عضلات و جوارح است و آن قوّۀ شوقیه وقتی که به مرحلۀ کمال می رسد، برای این که در قوّۀ شوقیه مراتب وجود دارد، مرتبۀ ضعیفه دارد، مرتبۀ متوسطه دارد و مرتبۀ شدیده و کامله دارد. وقتی که به مرتبۀ کمال رسید که ما از آن تعبیر به شوق مؤکّد می کنیم، آن وقت است که عنوان اراده و عنوان قصد تحقّق پیدا می کند. آیا واقعا مسأله این طور است؟

به عبارت دیگر، آیا اراده و قصد از مقولۀ شوق است و مربوط به قوّه شوقیه است به تعبیری که ایشان ذکر فرمودند؟ این تعریفی که مشهور برای اراده کردند، این یک تعبیری نیست که«وردت به آیه او روایه» یک مطلب تعبّدی نیست که ما مجبور باشیم که این تعریف را تعبّدا بپذیریم. باید حساب کنیم ببینیم آیا اراده و شوق باهم سنخیت دارند؟ اراده یک شعبه ای است از شوق که او مرحلۀ کاملۀ شوق و شوق مؤکّد است؟ یا این که نه اصلا بین این دو تا هیچ گونه سنخیتی وجود ندارد؟ و علت این که سنخیت وجود ندارد، این است که شوق به طورکلی در هر کجا تحقّق پیدا کند، ولو مرتبۀ ضعیفۀ شوق باشد، شوق یک حالت انفعالی برای نفس انسان است. انسان فایدۀ یک چیزی را دنبال می کند، مثلا یک طلبه ای حالا می خواهد وارد رشتۀ طلبگی شود، فایدۀ این رشته را با سؤال، یا