سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 154

درس سیصد و شصت و هفتم

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد للّه ربّ العالمین و الصّلوه و السّلام علی سیّدنا و مولینا و نبیّنا أبی القاسم محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و علی آله الطیّبین الطّاهرین المعصومین و لعنه اللّه علی أعدائهم أجمعین، من الآن الی قیام یوم الدّین.

مدخلیت مقتضی، شرط، عدم المانع در علت تامه

در رابطه با مطلبی که مرحوم محقّق اصفهانی«ره» ذکر فرموده بودند که اراده جزء اخیر از علت تامه است، معنای این عبارت این است که آنچه در علت تامه دخالت دارد از مقتضی و شرط و عدم المانع، اینها باید قبل از اراده تحقّق پیدا کند، موقعیتشان«قبل الاراده» است و اراده به عنوان جزء اخیر و مکمّل علت تامه مطرح است، یعنی بعد از آن که اراده آمد، دیگر نباید به انتظار شرط دیگر و به انتظار عدم المانع بنشینیم. مسألۀ مقتضی و شرط و عدم المانع و جمیع آن چیزهایی که در علت تامه مدخلیت دارد، قبل از اراده باید تحقّق پیدا کنند به مجردی که اراده آمد، به نظر ایشان علت تامّه تحقق می یابد و کامل می شود؛ دیگر حالت انتظاری نیست و بلافاصله بعد از اراده که مکمّل علت تامه است، معلول باید تحقّق پیدا کند، مراد باید حاصل شود. ما مؤید فرمایش محقّق اصفهانی نبودیم، گفتیم: در آنجایی که اراده به حرکت عضلات تعلق می گیرد، که این دیگر واضح ترین مصداق و روشن ترین مورد است که در آن مسألۀ علیّت و معلولیّت تخیل می شود، در همانجا بعد از آن که اراده آمد در تحقّق اراده هیچ اشکالی نیست، معذلک می بینیم مراد محقّق نشده، برای این که مانع در کار