سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 16

عبارت از علل شرعیه و شرائط شرعیه ای است که اینها در رابطۀ با خود حکم باشند، در رابطۀ با نفس حکم باشند. حالا می خواهد حکم تکلیفی باشد یا حکم وضعی.

پس در حقیقت؛ به نظر ایشان آن دو قسم اوّلی که در کلام مرحوم آخوند ذکر شده، تنها محل نزاع است. شرائط تکلیف، یعنی شرائط شرعیۀ تکلیف و شرائط وضع، یعنی شرائط شرعیۀ وضع. ایشان می فرماید: من از این شرائط تعبیر به موضوعات احکام می کنم. مرحوم آخوند از آن به شرط التکلیف و شرط الوضع تعبیر می کند، من از آن به موضوع الحکم تعبیر می کنم، منتها دائرۀ حکم را توسعه می دهم به حکم تکلیفی و حکم وضعی که در ضمن بیانشان روشن می شود که چرا تعبیر می کنند. می فرمایند: من معتقد هستم که در این موضوع حکم، یعنی همان شرائط تکلیف و شرائط وضع، شرط متأخّر امتناع دارد و نمی توانیم راهی برای شرط متأخّر و تصحیح شرط متأخّر درست کنیم. معتقدیم در حقیقت محل نزاع همان دو قسم اول در کلام مرحوم آخوند است و در آن دو قسم هم قائل به استحاله هستیم، نه آنطوری که مرحوم محقق خراسانی مسألۀ جواز را پیاده می کنند.

بعد می فرمایند: برای توضیح این مطلب که چرا قائل به استحاله هستیم، باید اوّلا فرق بین قضیۀ حقیقیه و خارجیه را برای شما ذکر کنیم و بعد این معنا را ذکر کنیم، که این قضایایی که در شریعت در رابطۀ با بیان احکام وارد شده، آیا به نحو قضایای حقیقیه است یا به نحو قضایای خارجیه؟ بعد از آن که روشن شد که به نحو قضایای حقیقیه است، آن وقت رابطۀ موضوع و حکم را در قضایای حقیقیه برای شما تبیین کنیم. بعد از آن که اینها روشن شد، معلوم می شود که اگر شرط متأخّری در رابطۀ با تکلیف، یا وضع در کار باشد، معنایش این است که حکم در موضوع خودش تقدّم پیدا کند و این امکان ندارد که حکم بر موضوع خودش تقدّم پیدا کند که یک یک شروع می فرمایند.

تعریف قضایای خارجیه

می فرمایند: قضایای خارجیه عبارت از یک قضایای شخصیۀ جزئیۀ خارجیه است، مثل اینکه یک مولایی به عبد خاصش خطاب می کند، می گوید: «یا زید افعل کذا» این«قضیه خارجیه» برای اینکه متعرّض بیان حکم در رابطۀ با یک موضوع جزئی و موضوع شخصی و موضوع خارجی است.

البته این را باید به عنوان تتمیم کلام ایشان ذکر کنیم که مقصود از این شخصی خارجی این نیست که حتما باید فرد باشد، اگر یک افراد خارجیه ای هم در یک جا وجود داشته باشند، مثل اینکه بگوید:

«ایها المجتمعون فی هذا المجلس» ظاهر این است که این را هم ایشان قضیۀ خارجیه باید بداند، ولو اینکه در عبارتشان تعبیر به شخصیه جزئیه خارجیه شده و این عبارت این عنوان را نمی گیرد، اما ظاهر این است که این هم با اینکه جنبۀ اجتماعی دارد، «ایها المجتمعون فی هذا المسجد» این هم