سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 160

بپرسیم که تو ارادۀ نماز داری، تصمیم داری بر این که نماز بخوانی؟ بگوید فعلا نه، اراده و تصمیمی در من وجود ندارد، تنها یک مرحله ای از شوق در من وجود دارد، آیا مسأله این طور است؟ یا واقعیت این است که در اینجایی که فعل متوقّف بر یک مقدمه، یا مقدماتی هست، بلااشکال اراده و شوق مؤکّد متعلق به ذی المقدمه است؟ و به دنبال او حالا یا کلمۀ ترشح و تولد را به کار ببریم، یا کلمۀ ترشح و تولد را به کار نبریم، به دنبال آن اراده متعلق به مقدمه و انجام مقدمه می شود؟ اگر مسأله این طور شد، «فاین العلیه و المعلولیه»، چطور اراده متعلق به ذی المقدمه است در حالی که ذی المقدمه حاصل نیست؟ ذی المقدمه مقدمه لازم دارد، بلکه بعضی از موارد مقدمات عدیده لازم دارد و ساعتها وقت باید صرف مقدمات شود تا امکان تحصیل ذی المقدمه به وجود بیاید. پس اگر کسی بگوید: در این موارد قبل المقدمه او المقدمات، اراده ای نسبت به ذی المقدمه تکوینا وجود ندارد، فقط«عاند الوجدان» با وجدان معاندت و مضادّه کرد. چطور اینجا بین علیّت و معلولیّت با آن خصوصیتی که برای آنها ذکر کردیم که حتی یک لحظه فاصلۀ زمانی بین علت و معلول تحقّق ندارد و تقدّم و تأخّرشان تقدّم و تأخّر رتبی است، تفکیک قایل می شوید؟

خلاصه اشکال استاد بر محقق نائینی(ره) در دو مقدمۀ مبنای ایشان

خلاصه ما ذکرنا فی مقام الاشکال علی المحقّق الاصفهانی، این بود که تمام فرمایشان ایشان بر اساس دو مطلب بود که آن دو مطلب را ایشان مسلم گرفته بودند و این فرمایشات را فرمودند: یکی این که اراده را از مقولۀ شوق و از سنخ شوق قرار دادند و در تعریف اراده«الشوق المؤکّد المستتبع للعضلات نحو المراد» و ما این معنا را انکار کردیم. و دیگر این که اراده را جزء اخیر از علت تامه قرار دادند که معنایش این است که بعد از اراده مسألۀ مانع و عدم شرط و امثال ذلک دیگر نباید مطرح باشد. همۀ اینها باید قبل الاراده مطرح شده باشد، ما هر دو مطلب ایشان را انکار کردیم و مورد اشکال قرار دادیم.

در نتیجه آنچه را که ایشان در رابطۀ با ارادۀ تکوینیه فرمودند، که ارادۀ تکوینیه نمی شود به امر استقبالی تعلق بگیرد، به لحاظ این که این دو مبنای کلام ایشان مورد اشکال بود، لذا این حرف باطل است و علاوه وجدان هم مؤید، بلکه دلیل بر همین مطلب است که ما در تعلق اراده به مراد وجدانا می بینیم، هیچ فرقی نمی کند. بعضی از چیزها را تصمیم می گیریم الان انجام دهیم، اراده تحقّق دارد.

بعضی از چیزها را تصمیم می گیریم در آینده انجام دهیم، باز هم الان اراده تحقّق دارد. همۀ ما الان واقعا اراده داریم که بعد دخول وقت المغرب، نماز مغرب و عشاء را انجام دهیم. تصمیم قاطع و ارادۀ کامل نسبت به این معنا تحقّق دارد. منتها مراد ما عبارت از نماز مغرب و عشاء است که آن متوقف بر