سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 162

درس سیصد و شصت و هشتم

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد للّه ربّ العالمین و الصّلوه و السّلام علی سیّدنا و مولینا و نبیّنا أبی القاسم محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و علی آله الطیّبین الطّاهرین المعصومین و لعنه اللّه علی أعدائهم أجمعین، من الآن الی قیام یوم الدّین.

بیان محقق اصفهانی(ره) در ارادۀ تشریعیه

کلام مرحوم محقق اصفهانی«ره» دارای دو بخش است: یک بخش مربوط به ارادۀ تکوینیه است و یک بخش مربوط به ارادۀ تشریعیه. در بخش اول بحث ما با ایشان تمام شد. و روشن شد که اراده در تکوین، همانطور که می تواند به یک امر حالی و مراد فعلی تعلق بگیرد، می تواند به مراد استقبالی تعلق بگیرد. همان اراده و همان خصوصیتی که در ارادۀ متعلقۀ به امر فعلی هست، در این اراده هم وجود دارد. از نظر اراده هیچ کمبود و نقصی در آن مشاهده نمی شود.

و اما دربارۀ ارادۀ تشریعیه که مطلب ایشان را بیان کردیم، خلاصۀ مطلب ایشان در ارادۀ تشریعیه این بود که مولا گاهی اراده می کند که یک فعلی را خودش بالمباشره انجام دهد؛ اینجا ارادۀ تکوینیه محقق است و به دنبالش عمل از خود مولا صادر می شود؛ اما گاهی از اوقات مولا اراده می کند صدور یک عملی را از عبد، آن هم با قید این که این عمل اختیارا از عبد صادر شود و«عن اختیار» تحقق پیدا کند«لا عن اکراه و اجبار». آن وقت ملاحظه می کند، می بیند نمی شود که انسان اراده کند صدور فعل را از غیر، اختیارا. برای این که فعلی که از غیر اختیارا صادر می شود، این در اختیار غیر است، در