سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 17

قضیۀ خارجیه است، نه قضیۀ حقیقیه باشد. اما در عبارت ایشان یک چنین معنایی نیست.

بعد می فرماید: قضیۀ حقیقیه، عبارت از آن قضایایی است که حکم روی یک عناوین کلّیه بار شده، که آن عناوین کلّیه انطباقش بر مصادیقش خودش یک مسألۀ قهری و مسألۀ واقعی است، دیگر لازم نیست که تک تک مورد ملاحظه و عنایت واقع شود. وقتی که می گوید: «اکرم کل عالم» حکم رفته روی نفس این عنوان، هرکسی که مصداق برای عنوان عالم شد، این حکم مثلا بر او انطباق پیدا می کند. منتها این مثالی که می زنیم برای متعلق تکلیف است، اما از نظر بیان قضیۀ حقیقیه می خواستیم این معنا را توضیح دهیم. پس می فرماید: قضیۀ حقیقیه عبارت از قضایایی است که مخاطب اینها شخص نیست، مخاطب اینها عناوین است، این عناوین هم انطباقش بر مصادیق چه بسا اصلا مورد نظر مولا نباشد و خود مولا توجه به مصداقیت این فرد و انطباق هم اصلا نداشته باشد.

فرق بین قضیه حقیقیه و خارجیه

بعد می فرماید: بین قضیۀ حقیقیه و قضیۀ خارجیه، وجوه متعدد و وجوه شتّایی وجود دارد، لکن آنچه از این وجوه فارقه مهم و مورد نظر است، این است که در قضیۀ شخصیه علم آمر نقش دارد، ولو اینکه چه بسا این علم مخالفت با واقع داشته باشد، اما بالاخره علم او هست که خطاب شخصی را درست می کند. وقتی انسان به بچه اش دستور می دهد که مثلا«ادخل السوق و اشتر اللحم»، معتقد به این معناست که این بچه قدرت دارد بر اینکه داخل سوق شود و اشتراء لحم کند. و اگر آمر علمی نسبت به این معنا نداشته باشد و معتقد نباشد به اینکه این قدرت دارد، معنا ندارد امری از ناحیۀ او به صورت شخصی و جزئی تحقق پیدا کند. یا مثلا در آن مثال که مولا می خواهد عالم اکرام شود، در رابطۀ با اکرام عالم می گوید: «اکرم زیدا». اینجا علم مولا«بان زیدا عالم» مدخلیت دارد در اینکه شخص زید را مطرح کرده و پای زید را در کار آورده است. ولو اینکه ممکن است این زید به حسب واقع هم عالم نباشد، اما چون آمر معتقد است که«انّه عالم» این«علم الآمر بانّه عالم» در این قضیۀ شخصیۀ خارجیه نقش دارد. «اکرم زیدا» روی ملاک علم او مؤثر است، «علم الآمر بکون زید عالما» چه بحسب واقع عالم باشد یا نه؟ اما در قضایای حقیقیه علم آمر هیچ نقش ندارد. وقتی که گفت:

«اکرم کل عالم» چه مولا معتقد باشد که زید عالم است یا معتقد به علمش نباشد، حکم روی زید بار نشده، حکم روی عنوان عالم بار شده، هرکسی که به حسب واقع، مصداق عنوان عالم باشد، این حکم دربارۀ او مطرح است چه مولای آمر بداند که آن مصداق برای عالم هست، یا مصداقیتش را برای عالم نداند؟ علم مولا هیچ نقشی ندارد. در طرف نفی اش هم همین طور است. وقتی می گوید: