سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 176

پیدا نکند، اصلا تکلیفی نیست، وجوب و بعثی تحقق ندارد، این نظریۀ مشهور در باب واجب مشروط است. اما شیخ اعظم بزرگوار قایل بودند به اینکه این قید به مادّه ارتباط دارد و به واجب مربوط است«ان جائک زید فاکرمه» در تحلیل به این برمی گردد، «اکرم زیدا الجائی» که الجائی یکی از قیود مأموربه و اکرام است و هیچ ارتباطی به وجوب و تکلیف و بعث ندارد. لذا روی مبنای مرحوم شیخ این مشکله ای که صاحب فصول را وادار کرد که مسألۀ واجب معلق را ملتزم شود، روی مبنای مرحوم شیخ، داعی به این معنا نیست که ما به واجب معلق قائل شویم، نه اینکه مسأله به صورت واجب مشروط است و در تمامی واجبات مشروطه قید به مادّه مربوط است.

نتیجۀ رجوع قید به ماده

روی این جهت بین وقت در باب صلاه و وقت در باب حج، هیچ فرقی نمی کند. همان طوری که در باب حج ما روی مبنای شیخ، می گوییم وجوب قبل موسم الحج تحقق دارد، در باب صلاه هم همین طور است. همین الان روی مبنای شیخ نماز مغرب و عشاء وجوب دارد، تکلیف الان تحقق دارد، اما مکلّف به که عبارت از صلاه مغرب است، مقیّد به وقت مغرب است، مکلّف به که صلاه عشاء است، او موقت و مقیّد به وقت عشاء است. اما تکلیف، هم در باب حج، هم در باب صلاه قبل از آن که زمان و وقت پیش بیاید، اصل التکلیف هست. برای اینکه زمان به صورت قید مطرح است و به صورت شرط مطرح است و جمیع شرائط به مادّه و واجب ارتباط و تعلق دارد. اما به خود حکم و به اصل وجوب هیچ گونه تعلقی ندارد. لذا قبل الموسم الحج واجب، در همان ماه شعبان هم واجب است. قبل وقت الزوال صلاه ظهرین وجود دارد، منتها مأموربه مقیّد به زوال شمس است، نماز ظهر و عصر تقیّد به وقت زوال دارد.

لذا روی این مبنایی که شیخ در واجب مشروط در مقابل مشهور اختیار کردند، هم مشکل تهیۀ مقدمات قبل از موسم حج برطرف می شود، هم مشکل غسل جنابت قبل از طلوع فجر در ماه رمضان حل می شود و هم مواردی که از این قبیل باشد، آن هم به همین صورت حل می شود. در ماه رمضان آن که مقیّد به طلوع فجر است، صوم مقیّد به طلوع فجر است، واجب مقیّد به طلوع فجر است. اما وجوب قبل از طلوع فجر ثابت و محقق است. منتها روی مبنای ایشان لازم است که یک توضیحی داده شود. چون یک اشکالی به حسب ظاهر غیر از اصل اشکالات مبنائی، به حرف شیخ وارد است، که این باید جواب داده شود و در این قسمت نظر شیخ روشن شود، ولو اینکه اصل مبنای ایشان را ما در بحث واجب مشروط نپذیرفتیم و همانطوری که مشهور در باب واجب مشروط قائل بودند، همانطور اختیار کردیم اما در عین حال یک توضیحی راجع به کلام شیخ لازم است بیان شود.