سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 179

را دهد که یک فقیهی تحصیل استطاعت را لازم می داند، این دیگر خیلی از فقه به دور است، که یک فقیهی معتقد باشد که بر انسان شرعا لازم است که استطاعت را تحصیل کند، برای خاطر اینکه «یجب علیک الحج مستطیعا» را انجام دهد.

نحوۀ اخذ قیود اختیاری در ماموربه

لکن جوابی که مرحوم شیخ از این اشکال می دهند علی القاعده، این است که ما قبول داریم اگر بخواهیم روی قاعده مشی کنیم، مسأله همین طور است. لکن واقع مطلب این است که این قیود اختیاریه با اینکه اختیاری هم هست و با اینکه در مکلّف به و مأموربه اخذ شده، نه در وجوب و تکلیف، معذلک نحوۀ اخذشان دو جور است: نحوۀ اخذ کثیری از اینها، این جوری است که بر مکلّف لزوم تحصیل دارد، باید مکلّف برود فراهم کند طهارت را در باب صلاه، ستر را در باب صلاه، شرائط و خصوصیات دیگری که در صلاه معتبر است، باید برود اینها را تهیه کند. اما گاهی از اوقات امکان دارد که مولا یک قیدی را در واجب و در مأموربه اخذ کند و این قید هم امر اختیاری باشد، لکن نحوۀ اخذش به این صورت است؛ یعنی نظر مولا به این نحو متعلق به این قید شده که اگر این قید خودش حاصل شود، مأموربه همراه او تحقق پیدا کند. اگر این قید بدون الزام مکلّف و اجبار مکلّف حاصل شود، نقش در مأموربه دارد، با این که امر اختیاری هم هست.

در حقیقت قید این تقیّد مأموربه، عبارت از اتفاق حصول هذا القید است، اگر این قید تصادفا و اتفاقا تحقق پیدا کرد، اگر خودبه خود در خارج وجود پیدا کرد که نحوۀ مدخلیت طهارت در باب نماز، با نحوۀ مدخلیت استطاعت در باب حج فرق می کند. در عین اینکه هر دو قید مأموربه است، هر دو هم امر اختیاری است، هم طهارت امر اختیاری است، هم استطاعت امر اختیاری است، لکن نحوۀ مدخلیتش در مأموربه و اخذش قیدا للمأموربه، روی آن مصالحی که خود مولا می داند و ما اطلاعی نداریم و نمی فهمیم. اما روی مصالحی که خود مولا می داند و روی آگاهیهایی که بر واقعیتهای این قیود دارد، او می داند که بین استطاعت و بین طهارت فرق وجود دارد. طهارت را باید هرجوری هست، تهیه اش کرد. اما استطاعت را نه، این تاجر می داند که اگر این تجارت را انجام دهد، قطعا مستطیع می شود. اما ضرورتی ندارد این تجارت را انجام دهد. با اینکه یقین دارد اگر این جنس را بخرد فلان مقدار منفعت می کند و قطعا هم مستطیع می شود، اما هیچ ضرورتی ندارد این تجارت را انجام دهد و استطاعت را برای خودش تحصیل کند.

پس در حقیقت در باب حج کسی این اشکال را به شیخ انصاری نکند که اگر شما استطاعت را قید برای مأموربه می دانید و امر اختیاری هم هست، «لم لا یجب تحصیل الاستطاعه و لم یکون تحصیل