سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 180

الطهاره فی الصلاه واجب، اما تحصیل الاستطاعه فی الحج غیر واجب» این یک نکته ای بود که در رابطۀ با فرمایش مرحوم شیخ نیاز به توضیح داشت، ولو اینکه عرض کردیم ما اصل فرمایش ایشان را در باب واجب مشروط قبول نداریم، ما فرق بین استطاعت و بین طهارت در نماز را این طوری قائلیم که طهارت در نماز قید مأموربه است و لازم التحصیل است، اما استطاعت در حج قید وجوب حج است، مقدمۀ وجوبیۀ حج است و در مقدمۀ وجوبیه، مسألۀ وجوب غیری به هیچ وجه مطرح نیست و از نزاع در باب مقدمۀ واجب، همان طوری که قبلا عرض کردیم، خارج است.

اشکال وجوب مقدمات حج قبل از استطاعت

پس نتیجه این طور شد که مرحوم صاحب فصول(ره) برای حل آن نقیصه ملتزم به واجب معلق شد و نظر مرحوم شیخ روی مبنای واجب مشروطش، جواب از آن عویصه خیلی روشن است، ایشان می گوید روی مبنای شیخ وجوب حج قبل موسم الحج تحقق دارد، حتی قبل الاستطاعه تحقق دارد. لذا تهیۀ مقدمات برای انجام حج روی این مبنا مسألۀ مهمی نیست. ولی اینجا یک شبهه ای الان به ذهن من رسید. ما آن مشکله را از طرف شیخ حل کردیم. اما این اشکال را شما می توانید به شیخ بکنید که شمایی که استطاعت را قید برای حج می دانید، قاعدتا باید بگویید وجوب الحج حتی قبل الاستطاعه تحقق دارد. آیا می شود انسان ملتزم شود که کسی که هنوز مستطیع نشده، «یجب علیه تحصیل مقدمات حج؟» این جهتش که دیگر مسألۀ استطاعت با مسألۀ موسم فرقی نمی کند. شما می گویید: موسم و استطاعت هر دو قید واجب است. ما هم آمدیم از طرف شما دفاع کردیم، گفتیم: با این که استطاعت امر اختیاری است و قید واجب است، لکن لزوم تحصیل ندارد، نحوۀ مدخلیتش در مأموربه، غیر از نحوۀ مدخلیت طهارت در باب نماز است، اینها همه درست. اما شما می خواهید بگویید قبل از استطاعت هم وجوب حج تحقق دارد. آن وقت آیا ما«بما انّنا متشرعه» که یک سری مسائل در ذهنمان ارتکاز دارد، آیا می توانیم بگوییم که حتی قبل الاستطاعه تحصیل مقدمات حج واجب است؟ برای اینکه شما به واجب کاری نداشته باشید، درست است که واجب مقیّد به دو امر است. یک امرش هم«اذا اتفق حصوله» نقش در واجب دارد، اما در مسألۀ وجوب مقدمه، ما به وجوب ذی المقدمه کاری داریم، اما به خود ذی المقدمه و به واجب کاری نداریم.

ملاک صحیح در تقسیم واجب

لذا مرحوم آخوند(ره) اشکالی به تقسیم صاحب فصول(ره) در رابطۀ با معلّق و منجّز می کردند که اشکال لطیفی بود، آن اشکال این بود که اگر یک تقسیمی در باب مقدمۀ واجب مطرح شد،