سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 186

نیست.

تبعیت وجوب مقدمه از ذی المقدمه

راه چهارمی هم اشاره کردیم، به نحو اجمال باز اشاره می کنم، یک راه پنجم هم از کلام مرحوم آخوند در آخر کلامشان استفاده می شود، اما این راه چهارم در کلام ایشان وجود ندارد. این راه حلهایی که تا به حال ذکر کردیم چه راه حل صاحب فصول که مسألۀ واجب معلّق بود و چه راه حل مرحوم شیخ انصاری که مبتنی بر مبنای خودشان در واجب مشروط بود و چه این راه حل سومی که از مرحوم آخوند نقل شد که از راه شرط متأخّر مسأله را حل کردند، این سه تا راه حل یک جهت بینشان مسلّم بود و یک مطلب را پذیرفتند و حتی مرحوم آخوند تعبیر می کنند که اگر مسأله غیر از این باشد، استحاله دارد و آن این است که وجوب مقدمه تابع وجوب ذی المقدمه است، یعنی نمی شود ذی المقدمه وجوب نداشته باشد و مقدمه وجوب داشته باشد. با حفظ این«تبعیه مسلّمه» است که این سه راه حل مطرح شد.

صاحب فصول واجب را معلّق گرفت، وقت را از شرطیت برای وجوب در باب حج خارج کرد و همانطوری که مکرر ذکر کردم، ایشان گفت: وقت در باب حج غیر از وقت در باب نماز است، وقت در باب نماز شرطیت برای حکم و وجوب دارد، اما وقت در باب حج این مربوط به واجب است، قید برای حج است، نه قید برای وجوب حج. پس در نتیجه وجوب حج را بعد الاستطاعه به آن فعلیت داد، تا بتواند مقدمه«بالتبع وجوب ذی المقدمه» وجوب پیدا کند. مرحوم شیخ هم که واجب مشروط را قائل شد، مبنایشان این بود که در واجبات مشروطه تمام قیود به مادّه مربوط است و ما اصلا جایی نداریم، بلکه به تعبیر ایشان محال است که قید به هیأت ارتباط پیدا کند و به وجوب ارتباط پیدا کند.

پس ایشان همان طوری که وجوب را در باب حج مربوط به خود حج می داند نه مربوط به وجوب، حتی بالاتر، استطاعت را هم مربوط به خود حج می بیند، نه مربوط به وجوب حج. پس وجوب حج در ماه شعبان روی مبنای شیخ مسلّم است و در نتیجه وجوب مقدمه به تبعیت وجوب ذی المقدمه، آن هم تحقق دارد. پس ایشان هم با حفظ تسلّم تبعیت این مسألۀ را بیان کردند.

راه سومی هم که مرحوم آخوند ذکر کردند که مسألۀ شرط متأخر است، آن هم با حفظ مسألۀ تبعیت است. برای این که می فرماید: درست است که وقت در باب حج شرط برای وجوب است، اما شرط مقارن نیست، شرطی است که در ظرف خودش اگر تحقق پیدا کرد و حتما هم تحقق پیدا می کند، شرطیت برای وجوب الان دارد. مشروط الان است و شرط متأخر هم تحقق پیدا می کند. پس