سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 188

جائک زید یوم الجمعه فاکرمه» که وجوب اکرام همان عند مجیء زید در روز جمعه تحقق پیدا می کند. لکن درعین حال این آدمی که مستطیع است یقین دارد به این که موسم حج تحقق پیدا خواهد کرد، زمان یک چیزی است یقینا تحقق پیدا خواهد کرد و یقین هم دارد که اگر بخواهد صبر کند تا زمان حج برسد دیگر قدرت ندارد حج را انجام دهد، باید یک ماه دو ماه قبل مقدمات حج را انسان تهیه کند. پس در عین این که زمان در باب حج مثل زمان در باب صلاه، هم قید برای وجوب است و هم شرط مقارن است، یعنی قبل از زمان اصلا تکلیفی نیست. همانطوری که الان شما مکلّف به نماز مغرب و عشاء نیستید، روی مبنای مشهور قبل از زمان حج هم هیچ گونه تکلیفی شما به حج ندارید. شرطش زمان است، اما این شرط ممکن التحقّق نیست، این شرط مسلم التحقّق است و همان طوری که خودش مسلم است این معنا هم مسلّم است که اگر این مستطیع بخواهد دست روی دست بگذارد و هیچ اقدامی برای مقدمات نکند، در ظرف وجوب حج دیگر قدرت بر انجام حج ندارد.

ارشادی بودن اوامر بر تهیۀ مقدمات

اینجا می گوییم عقل حکم می کند به این که«یجب علیک تحصیل المقدمات» و ما هم بیشتر از این مقدار لازم نداریم که وجوب تحصیل مقدمه را در این رابطه ثابت کنیم. اما حتما باید وجوبش وجوب شرعی غیری باشد، ضرورتی برای این معنا نیست. ضرورت برای این است که یک ملزمی پیدا کنیم که این مستطیع را الزام کند برای این که مقدمات را انجام دهد و روی این مبنا یک نکتۀ دیگری هم هست و آن این است که اگر فرض کنید در یک روایتی برخورد کردیم به این که تهیۀ مقدمات قبل از زمان حج لازم است، یا در مسألۀ ماه رمضان که اینجا ظاهرا روایت هم وجود دارد، که غسل جنابت باید قبل از طلوع فجر تحقق پیدا کند، با توجه به این راه، باید بگوییم روایت هم ارشاد به حکم عقل است، یعنی همان چیزی را که عقل حکم می کند و اگر روایت هم نبود عقل حکم می کرد، روایت هم که دلالت بر الزام و ایجاب می کند، این ارشاد به حکم عقل است، نه این که روایت یک حکم شرعی مولوی را در این رابطه مطرح کرده باشد، این هم مثل سایر روایاتی که ما را ارشاد به احکام عقل می کند، مثل آیۀ«أَطِیعُوا اللّهَ» که ارشاد به حکم عقل است و حکمش حکم ارشادی است، اینجا هم باید یک چنین معنایی را ملتزم شویم و هیچ مانعی از التزام به این معنا نیست. این هم یک راه حل است.

اقسام وجوب نفسی و تعریف وجوب نفسی تهیئی

آخرین راه حل که از ذیل کلام مرحوم آخوند استفاده می شود، آن هم باز روی مبنای خودشان که