سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 193

کسی مثلا نذر کرد که یک حج«عن استطاعه» انجام دهد، حتما باید برود تحصیل استطاعت کند. اگر به این کیفیت نذر کرد که«لله علّی ان احجّ مستطیعا» بر او واجب است که برود استطاعت را تحصیل کند، تا حج عن استطاعه که متعلق نذر است در خارج تحقّق پیدا کند.

نحوۀ قیدیت استطاعت برای حج

پس استطاعت یک امر غیر اختیاری نیست بلکه یک امر اختیاری است و در بعضی از موارد هم در مثل نذر و اینها لزوم تحصیل دارد. اما در باب حج وقتی که شارع می فرماید: «یجب علیک الحج مستطیعا» اینجا نحوۀ اتخاذ استطاعت به عنوان قیدیت، یک نحوۀ خاصی است و آن نحوه اش این است که قیدیت استطاعت در صورتی است که خودبه خود حاصل شود، اتفاقا تحقّق پیدا کند.

تصادفا حاصل شود. اما این که مکلّف مجبور باشد برای این که حج مستطیعا تحقّق پیدا کند استطاعت را تحصیل کند، ارتباط استطاعت به حج، غیر از ارتباط طهارت به صلاه است. آن ارتباطش ارتباطی است که اگر هم طهارت نیست«یجب تحصیل الطهاره». اما این ارتباطش این نیست که اگر استطاعت هم نباشد«یجب تحصیل الاستطاعه». لذا مرحوم شیخ فتوا نمی دهند به این که بر کسی لازم است برود خودش را مستطیع کند تا حج مستطیعا تحقّق پیدا کند. اما در باب نماز فتوا می دهند مثل همه، به این که باید برود تحصیل طهارت کند. پس در حقیقت روی مبنای شیخ قیود اختیاریه هم «علی قسمین». اگر نحوۀ ارتباطش با مأموربه از قبیل نحوۀ ارتباط طهارت با صلاه باشد«یجب تحصیلها». اما اگر از قبیل ارتباط استطاعت با حج باشد«لا یجب تحصیلها». در نتیجه روی مبنای شیخ تمامی قیود برگشت به مادّه می کند، لکن در عین این که برگشت به مادّه می کند، از نظر لزوم تحصیل و عدم لزوم تحصیل بین قیود تفاوت و اختلاف وجود دارد.

تفصیل مشهور در رجوع قید به ماده و هیئت

اما روی مبنای مشهور در باب واجب مشروط، که قائلند: «القید قد یکون راجعا الی المادّه و قد یکون راجعا الی الهیئه» در باب نماز اگر نماز را با قید وقت ملاحظه کنید، وقت در رابطۀ با هیأت است، وقت در رابطۀ با وجوب صلاه است. اما همین صلاه را اگر در رابطۀ با طهارت ملاحظه کنید، طهارت دیگر قید وجوب صلاه نیست، آن قید خود صلاه است و خصوصیتی است که در خود نماز اخذ شده است. پس مشهور می گویند: «القیود علی قسمین، قسم یرجع الی المادّه و قسم یرجع الی الهیئه». آن قیودی که رجوع به هیأت می کند، یعنی شرطیت برای وجوب دارد به لحاظ آن بیانی که دیروز مرحوم محقق خراسانی صاحب کفایه در حل معضله ای که در رابطۀ با واجب معلّق مطرح بود