سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 194

ذکر فرمودند، باید این طوری بگوییم: این قیودی که رجوع به هیأت می کند و شرطیت برای وجوب دارد، اینها دو نوع هستند. یک وقت شرطیت، شرطیت مقارن است و شرط، شرط مقارن است. یک وقت شرط، شرط متأخّر است.

معنای شرط مقارن

اگر شرط مقارن شد، معنای شرط مقارن این است که تا این شرط در خارج وجود پیدا نکند تکلیف تحقّق پیدا نمی کند، وجوب حاصل نمی شود، مثل ظاهر«ان جائک زید فاکرمه» ظاهر مدخلیت وقت در رابطۀ با نماز یومیه به این کیفیت است، که شرطیت وقت برای وجوب نماز به نحو شرط مقارن است و معنای شرط مقارن این است که قبل الوقت اصلا تکلیف تحقّق ندارد، وجوب تحقّق ندارد. اما گاهی از اوقات قید در عین این که رجوع به هیأت می کند و شرطیت برای تکلیف دارد لکن نحوۀ شرطیتش به نحو شرط متأخّر است، که معنای شرط متأخّر این است: درست است که قید فردا تحقّق پیدا می کند، لکن وجوب الان تحقّق دارد، تکلیف الان تحقّق دارد و شرطیت فردا و امری که در فردا تحقّق پیدا می کند به نحو شرطیت شرط متأخّر است، مثلا اجازۀ در باب بیع فضولی بنا بر کاشفیت، آن هم کشف حقیقی، که معنایش این است که اجازۀ لاحقه کاشف از این است که نقل و انتقال و ملکیت از همان حین بیع تحقّق پیدا کرده است و از هنگام معامله تحقّق پیدا کرده است.

پس در نتیجه اگر کسی از ما سؤال کرد که آیا امکان دارد که قید به هیأت بخورد، معذلک وجوب قبل القید تحقّق داشته باشد؟ جواب می دهیم بله. اگر نحوۀ شرطیتش به نحو شرط متأخّر شد چه مانعی دارد، وجوب الان تحقّق دارد، اما شرط الوجوب یک ساعت دیگر، یک روز دیگر، یا کمتر و بیشتر تحقّق پیدا می کند.

پس در نتیجه در قیود راجعۀ به هیأت روی مبنای مشهور این فرق وجود دارد. اما این معنا را نمی شود انکار کرد که صدی نود، صدی نود و پنج قیودی که به هیأت برمی گردد از قبیل شرط مقارن است. شرط متأخّر را ما در جاهایی ملتزم می شویم که دیگر راه تخلّص و راه فراری جز التزام به شرط متأخّر نداشته باشیم و الا ظاهر جمیع این قضایای شرطیه«ان جائک زید فاکرمه» ولو این که شما احتمال می دهید که مجیء زید به نحو شرط متأخّر در وجوب اکرام نقش داشته باشد و معنایش این است که الان که مجیء تحقّق پیدا نکرده است، باز وجوب اکرام ثابت است. همان مجیء یوم الجمعه کاشف از وجوب اکرام فی هذا الیوم است، اما این نادر است و خلاف ظاهر است و بنابر این که قید به هیأت برگردد نوع قضایا ظهور در این معنا دارد، که نحوۀ ارتباطش به نحو شرط مقارن مطرح است، نه به نحو شرط متأخّر. اما قیودی که بنا بر نظریۀ مشهور به مادّه برمی گردد«علی قسمین». بعضی از