سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 195

این قیود لازم التحصیل است، اکثریت قیودی که به مادّه برمی گردد، عبارت از این نحو قید است، قیدی است که«یجب تحصیله و یجب تهیّته». اما امکان هم دارد روی نظریۀ مشهور که یک قیدی به مادّه برگردد و در عین حال لزوم تحصیل نداشته باشد. نظیر آنچه که مرحوم شیخ راجع به استطاعت حج می فرمود. ایشان هم می فرمود که استطاعت به حج مربوط است، اما درعین حال«لا یلزم تحصیله» مشهور هم در بعضی از قیودی که به مادّه برمی گردد همین معنا را قائل هستند، یعنی می گویند: ممکن است نحوۀ ارتباط قید با مادّه، این نحو باشد که مولا نمی خواهد الزام کند تحصیل این قید را، بلکه می خواهد بگوید: اگر این قید خودبه خود«اتفّق حصوله و تصادف تحقّقه» آن وقت باید مأموربه با این قید در خارج تحقّق پیدا کند.

اقسام قیود راجعۀ به هیئت و قیود راجعۀ به ماده

در نتیجه مشهور با این که قائلند به این که«القیود قد ترجع الی المادّه و قد ترجع الی الهیئه» لکن در قیود راجعۀ به هیأت دو صورت تصویر می شود: شرط مقارن و شرط متأخر. و قیود راجعۀ به مادّه هم دو صورت است: گاهی لازم التحصیل است و گاهی لازم التحصیل نیست. اکثریت در رابطۀ با یکی از آنها است. در قیود راجعۀ به هیأت، اکثریت با شرط مقارن است و در قیود راجعۀ به مادّه، اکثریت با قیود لازم التحصیل و واجب التحصیل است و الاّ آن دو فرض دیگر هم امکان دارد، لکن به صورت«قد یتفق و قد یتحقّق» و الاّ نوعا در رابطۀ با هیأت شرط مقارن مطرح است و در رابطۀ با مادّه مسألۀ لزوم تحصیل و لزوم تهیه مطرح است.

حالا که این طور شد، ما می توانیم بگوییم: اگر قید روی مبنای مشهور به هیأت برگردد، روی این که شرط مقارن اکثریت دارد لازمه اش چیست؟ لازمه اش این است که«قبل هذا القید» هیأت وجود ندارد، تکلیف وجود ندارد. و چون تکلیف وجود ندارد روی این مبنای تبعیت مقدماتش هم واجب نیست. وقتی که تکلیف تحقّق ندارد مقدمه اش هم واجب نیست. و آن راهی که ما خودمان ذکر کردیم، آن هم به عنوان راه تخلّص است. گاهی چنین فرضی اتفاق می افتد در مسألۀ«ان جائک زید یوم الجمعه» باید عبد بداند که مجیء تحقّق پیدا می کند و بداند هم که در روز جمعه قدرت بر اکرام ندارد. با یک چنین شرائط و خصوصیاتی است که ما لزوم عقلی مقدمه را ثابت کردیم. و الاّ معمولا تا زمانی که تکلیف تحقّق نداشته باشد، مقدمه هم«لیس بواجب». پس نتیجه این طور شد«اذا رجع القید الی الهیئه فحیث یکون قیود راجعۀ به هیأت»، صدی نود و صدی نود و پنج به نحو شرط مقارنه است«فلا یکون وجوب قبل القید». حالا که وجوبی قبل القید تحقّق نداشت، «فلا تکون المقدمات بواجبه». دیگر مقدمات این واجب قبل از تحقّق قید وجوب«لیس بواجب». الان لازم نیست تحصیل