سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 196

طهارت برای نماز مغرب، لانّ نماز مغرب الان«لیس بواجب، فاذا لم یکن واجبا لا یکون تحصیل الطهاره فی هذه الساعه واجبا».

پس نتیجه در قیود راجعۀ به هیأت دو خصوصیت و دو نتیجه هست که یکی مترتب بر دیگری است. یکی این که تکلیف قبل القید نسبت به ذی المقدمه تحقّق ندارد، «و یترتب علی هذا» حالا که تکلیف نسبت به ذی المقدمه قبل القید تحقّق ندارد، «فمقدماته لیست بواجبه»، دیگر معنا ندارد که مقدماتش وجوب داشته باشد. این در صورتی که قیود به هیأت برگردد. اما اگر قید به مادّه برگردد، گفتیم: درست است که بعضی از قیود مربوط به مادّه غیر لازم التحصیل است، لکن معمولا در قیودی که به مادّه برمی گردد لزوم تحصیل دارد. معنای این که لزوم تحصیل دارد، یعنی ذی المقدمه اش هم الان واجب است، تکلیف متعلق به ذی المقدمه الان فعلیت دارد. تکلیف متعلق به ذی المقدمه فعلیت دارد و قید هم به مادّه برمی گردد، «فیجب تحصیل القید» مثل طهارت نسبت به نماز بعد دخول وقت الصلاه که اینجا طهارت«قید یرجع الی المادّه و الصلاه بعد الوقت واجبه فیجب تحصیل الطهاره» که قید برای صلاه است.

تفاوت نتیجه در رجوع قید به ماده یا هیئت

در نتیجه در قیود راجعۀ به مادّه، کأنّ دو خصوصیت معتبر است که یک خصوصیت مترتب بر دیگری است، آن خصوصیت اول وجوب ذی المقدمه است. خصوصیت دوم لزوم تحصیل ذی المقدمه است. نکته ای را هم در قیود راجع به هیأت سابقا ذکر کردیم و آن این است که قیودی که رجوع به هیأت می کند اصلا معنا ندارد که لزوم تحصیل داشته باشد. برای این که او مقدمه الوجوب است و مقدمه الوجوب از بحث مقدمۀ واجب خارج است. آن که در باب مقدمۀ واجب بحث در وجوب و عدم وجوبش است، مقدمه الواجب است. اما مقدمه الوجوب ولو این که فعل اختیاری مکلّف باشد، معذلک«لا یجب علی المکلّف تحصیله» اصلا لازم نیست بر مکلّف که او را تحصیل کند، مثل«استطاعه للحج علی قول المشهور» که«استطاعت عمل اختیاری للمکلّف» لکن چون بنابر نظریۀ مشهور استطاعت قید وجوب حج است، معنا ندارد که اصلا تحصیل استطاعت واجب باشد.

در نتیجه در رابطۀ با قیود راجع به هیأت و قیود راجع به مادّه در حقیقت دو ثمره و فایده تحقّق دارد:

یکی این که در قیود راجعۀ به هیأت، قبل الهیئه تکلیفی نیست، این یک نتیجه. نتیجۀ دوم قید راجع به هیأت«لا یجب تحصیله».

اما در قیود راجع به مادّه هر دو نتیجه را خلاف این می بینیم. در قیود راجعۀ به مادّه اولا قبل القید تکلیف تحقّق دارد، چون قید به مادّه برمی گردد. و ثانیا خود قید هم لزوم تحصیل دارد. پس قید