سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 2

درس سیصد و چهل و ششم

اشاره

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد للّه ربّ العالمین و الصّلوه و السّلام علی سیّدنا و مولینا و نبیّنا أبی القاسم محمّد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم و علی آله الطیّبین الطّاهرین المعصومین و لعنه اللّه علی أعدائهم أجمعین، من الآن الی قیام یوم الدّین.

نظر امام(ره) در تقدم و تأخر اجزاء زمان و متضایف بودن معنای تقابل

امام بزرگوار(ره) در رابطۀ با اجزاء زمان می فرمایند: تقدّم و همین طور تأخّر بعضی نسبت به بعضی از اجزاء ثابت است، با اینکه هیچ گاه این دو قطعه ای که یکی متّصف به تقدّم است و دیگری متّصف به تأخّر است، در یک آن مجتمع نیستند و در یک آن تحقق ندارند، بلکه زمان آینده در زمان فعلی وجود ندارد و زمان فعلی هم در آینده متقضّی و متصرّم شده و منعدم شده است، ایشان مسألۀ علت و معلول را در اینجا ذکر فرموده اند.

یک دلیل دیگری که این معنا را توضیح می دهد این مطلب معروف است که متقابلین را تقسیم کرده اند و برای متناقضین مقسم قرار داده اند، متضادین و متضایفین و متخالفین. مقسم عبارت از متقابلین است. می فرمایند: با قطع نظر از آن دقتی که در مثل اجزاء زمان کردیم، اگر به ظاهر بخواهیم مسأله را بررسی کنیم، یک اشکال مهمی به این تقسیم مسلّم و معروف وارد است و آن این است که خود عنوان تقابل و متقابلین که به عنوان مقسم مطرح شده، نفس عنوان و وصف تقابل، از مصادیق متضایفین است. مقسم مصداق برای متضایفین است، تقابل مثل همان ابوّت و بنوّت است، مثل تقدّم و تأخّر است، یک امر اضافی است. این سؤال پیش می آید که چطور می تواند مقسم یکی از مصادیق یکی از اقسامش باشد؟ اقسام یکی از مصادیق مقسم است، اقسام باید همان مقسم باشد با