سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 200

نباشید. پس شک شما در رجوع قید به هیأت و رجوع قید به مادّه به این برمی گردد که آیا قبل از تحقّق القید وجوبی برای ذی المقدمه تحقّق دارد یا ندارد؟ استصحاب عدم وجوب جاری می شود.

اصالت البرائه من الوجوب جاری می شود. برای این که تا قید نیامده ما یقین به تکلیف نداریم. اگر قید مادّه بود، تکلیف بود. اما اگر قید هیأت باشد و مثل استطاعت باشد«لا یکون قبل الاستطاعه تکلیف بالاضافه الی الحج» و چون شما شک در این معنا دارید و راه دیگری هم ندارید؛ هیأت بودن و مادّه بودن فی نفسه هیچ کدام ترجیح بر دیگری ندارد. لذا شک در این معنا پیدا می شود که«قبل تحقّق القید هل یکون هناک تکلیف ام لا یکون هناک تکلیف» استصحاب عدم می گوید: نه، تکلیف تحقّق ندارد و در درجۀ دوم اصالت البرائه حکم به این معنا می کند که الان که شما ایستادید شک دارید، آن قید هم تحقّق پیدا نکرده است، هیچ گونه تکلیفی گریبان شما را نگرفته است، برای این که توجه تکلیف مشکوک است و مقتضای اصالت البرائه نبودن چنین تکلیفی است. و همین طور در رابطۀ با خود قید هم یک استصحاب و اصل برائتی جریان پیدا می کند. برای این که ما گفتیم: اگر قید به هیأت برگردد ولو این که امر اختیاری هم باشد مثل استطاعت، قیدی که به هیأت برمی گردد«لا یجب تحصیله، لا یلزم تحصیله»

استصحاب عدم وجوب در دوران بین رجوع قید به ماده یا هیئت

اما اگر قید به مادّه برگردد«یجب تحصیله» پس شما که شک دارید در این که قید به هیأت بر می گردد یا به مادّه برمی گردد؟ شک در این معنا پیدا می کنید که آیا«نفس هذا القید هل یجب تحصیله ام لا یجب تحصیله؟» اینجا هم استصحاب عدم وجوب جریان دارد، به این کیفیت که بگوییم: قبل از آن که چنین دستوری از ناحیۀ مولا صادر شود این قید بر من لازم نبود که در خارج ایجادش کنم.

حالا که یک تکلیفی آمد و در این تکلیف قیدی است و من احتمال می دهم که این قید راجع به هیأت باشد و قید راجع به هیأت لزوم تحصیل ندارد، پس در نتیجه شک می کنم که آیا«تحصیل هذا القید لازم ام لا»؟ استصحاب عدم لزوم یا استصحاب عدم وجوب و در رتبۀ بعد، «اصاله البرائه».

شما شک دارید که موظف هستید که این قید را تحصیل کنید یا نه؟ «اصالت البرائه» در مورد شک در تکلیف، نبودن و عدم تکلیف را اقتضاء می کند. نتیجه این طور می شود که اصول عملیه ای که ما به آن مراجعه می کنیم، نتیجۀ آن اصول عملیه با نتیجۀ رجوع قید به هیأت یکی می شود. اما نه از باب این که هیأت بودن نقش دارد، نه از باب این که هیأت خصوصیتی دارد؛ نه، اصول عملیه مثل استصحاب و برائت این نتیجه را پیدا کرده است که هم قید لازم التحصیل نباشد و هم قبل از تحقّق قید تکلیفی نسبت به ذی المقدمه تحقّق نداشته باشد. پس این که مرحوم آخوند می فرمایند«المرجع هی