سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 201

الاصول العملیه» اصول عملیه یک چنین اقتضایی دارد که عرض شد.

دوران بین رجوع قید به مادّه یا هیأت و توجیه مرحوم مشکینی(ره)

مرحوم شیخ انصاری تقریراتی دارند بنام«مطارح الانظار»، ایشان در این کتاب مسألۀ دوران امر بین رجوع قید به مادّه و رجوع قید به هیأت را مطرح کرده است و در اینجا دو دلیل اقامه کرده است که باید قید به مادّه بخورد نه به هیأت که ان شاء الله بحث می کنیم لکن قبل از آن که ما وارد بحث شویم این سؤال پیش می آید که شیخ انصاری«قدس سره» با آن مبنایی که در واجب مشروط داشتند و تمامی قیود را در رابطۀ با مادّه می دانستند. و بالاتر ادعا می کردند که اصلا رجوع قید به هیأت یک امر مستحیل و محالی است. چطور این مسأله را عنوان کردند؟ به عبارت دیگر مشهور اگر این مسأله را عنوان کنند، مثل ما که عنوان کردیم، یک حرف درستی بود. برای این که ما می گفتیم«کانت القیود علی قسمین: قسم یرجع الی الهیئه و قسم یرجع الی الماده»، لذا مورد شک هم پیدا می کرد. در بعضی از موارد معلوم نبود که رجوع به هیأت می کند یا به مادّه. اما مبنای مرحوم شیخ این نیست که«القیود علی قسمین»، ایشان همۀ قیود را در رابطۀ با مادّه می داند. پس چطور این بحث را در اینجا عنوان کردند؟ که«اذا دار الامر بین الرجوع الی الهیئه و بین الرجوع الی الماده» ببینیم کدام ترجیح دارد؟

توجیهی مرحوم مشکینی«قدس سره» محشی کفایه در این رابطه ذکر کردند، که به نظر می رسد که آن توجیه غیر صحیح است و با کلام شیخ و ادلۀ شیخ هیچ سازگار نیست. ایشان در حاشیۀ کفایه گفته است که مقصود شیخ در هر دو قسم هیأت و مادّه همان مادّه است، منتها بنابر مبنای شیخ در قیودی که به مادّه برمی گردد، گفتیم: اگر قیود غیراختیاریه باشد که بلااشکال لازم التحصیل نیست.

اما در قیود اختیاریه با این که به مادّه برمی گردد مرحوم شیخ تفصیل قائل بودند، می فرمودند: بعضی از قیود با این که به مادّه برمی گردد، لازم التحصیل است، مثل طهارت در باب نماز. بعضی از قیود با این که اختیاری است و به مادّه هم برمی گردد، معذلک لازم التحصیل نیست، مثل استطاعت در باب حج. که استطاعت یک امر اختیاری است. به فرمایش ایشان به مادّه هم برمی گردد، لکن درعین حال لزوم تحصیل ندارد. بعد می فرماید: مقصود شیخ از کلمۀ هیأت در اینجا آن قیودی است که به مادّه بر می گردد و لازم التحصیل نیست، مثل استطاعت للحج. و مقصودش از مادّه در مقابل هیأت، آن قیودی است که به مادّه برمی گردد و لازم التحصیل است. پس در حقیقت مقصود از هیأت و مادّه هر دو مادّه است، منتها مقصود از هیأت آن قیدی است که به مادّه برمی گردد، «و لا یجب تحصیله»، مقصود از مادّه آن قیدی است که به مادّه برمی گردد و«یجب تحصیله».

نزاع بین هیأت و مادّه فقط در مسألۀ لزوم تحصیل قید و عدم لزوم تحصیل قید نتیجه بخش و