سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 207

است، بهتر این است که آن جواب داده شود و اصلا مقتضای تحقیق آن جواب است.

بیان مرحوم آخوند(ره) در اقتضای اطلاق نسبت به انحاء وجوب

آقای آخوند از مرحوم شیخ پذیرفتند که اطلاق گاهی شمولی است و گاهی بدلی است؛ اطلاق شمولی مثل«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» ؛ اطلاق بدلی مثل«اکرم رجلا»، یا«اکرم الرجل» اگر اطلاقش بدلی باشد، چون احتمال شمولیت در«اکرم الرجل» داده می شود. مرحوم آخوند می فرمایند: ما بالاتر می رویم، اصلا یک فرد دیگری هم اضافه می کنیم. ما یک مواردی داریم که اطلاق، نه شمولی است و نه بدلی است، بلکه اطلاق اقتضای تعیین می کند. با این که اطلاق است، لکن درعین حال اقتضای تعیین می کند. البته ایشان مثال نمی زنند، ولی در بعضی از مباحث گذشته مصداق اینجا را تعیین کردند. در بعضی از مباحث گذشته یک بحث این بود که اگر اصل وجوب در واجبی مسلّم است، می دانیم این واجب است. اما نمی دانیم به نحو واجب تعیینی مطرح است یا به عنوان واجب تخییری مطرح است؟ یا این که اصل وجوب یک واجبی را می دانیم، اما نمی دانیم که این واجب نفسی است یا واجب غیری؟ مثال سوم این است که اصل وجوب یک واجبی را می دانیم، لکن نمی دانیم که این واجب عینی یا واجب کفایی است؟ ایشان این طور ذکر کردند ولی ما مناقشه کردیم، اما بیان ایشان این بود که مقتضای اطلاق و مقدمات حکمت، این است که در دوران بین تعیینی و تخییری، خصوص تعیینی مشخص باشد و در دوران بین نفسی و غیری، خصوص نفسی معیّن باشد و در دوران بین عینی و کفایی، خصوص عینی مشخص باشد.

ایشان می فرمایند: ما مشخص بودن عینی و تعیینی و نفسی را از راه اطلاق و مقدمات حکمت استفاده می کنیم، چرا؟ برای این که شما واجب نفسی را وقتی که در رابطۀ با واجب غیری ملاحظه کنید، می بینید واجب غیری قید دارد، اما واجب نفسی قید ندارد. شما وقتی صلاه را با وضو مقایسه کنید، باید بگویید: وضو وقتی واجب است که صلاه واجب باشد، وجوب وضو مقیّد به وجوب صلاه است. اما وجوب صلاه که مقیّد به وجوب وضو نیست. پس صلاه چون واجب نفسی است، وجوبش اطلاق دارد؛ وضو چون واجب غیری است شرط دارد؛ وضو در صورتی واجب غیری است که ذی المقدمه اش محکوم به وجوب باشد، در صورتی است که نماز محکوم به وجوب باشد. پس واجب غیری قید دارد، اما واجب نفسی قید ندارد.

پس اگر امر دائر شد بین این که یک واجب واجب نفسی است، یا غیری؟ مقتضای اطلاق و نبودن تقیید این است که شما بگویید: «هذا واجب نفسی» و در تعینیت و تخییریت هم این طور است. در واجب تخییری قید است، قیدش چیست؟ قیدش این است که این عدل در صورتی واجب است که