سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 210

صالحا لبیانه».

پس در دوران بین تخصیص عام و تقیید مطلق، که شما ملاحظه کردید که عام را مقدّم بر مطلق قرار دادند، برای این است که اطلاق و عام از دو کانال ثابت می شود. یکی مربوط به دلالت لفظی وضعی و دیگری مربوط به مقدمات حکمت است و لذا اگر نظیر همین معنایی را که اینجا تصویر می کنیم، آنجا تصویر کنیم که عموم عام، عموم بدلی باشد، در باب عام هم یک وقت عام شمولی است، مثل«اکرم کل عالم» اما یک وقت عام، عام بدلی است، یک الفاظی داریم که دلالت بر عموم بدلی می کند، مثل این که بگوید: «اکرم من شئت» این من از الفاظ عموم است. اما مفادش با کلمۀ کل فرق می کند، عموم کل عموم استغراقی و شمولی است، اما عموم«من» عموم بدلی است؛ در حالی که هر دو هم از الفاظ عموم هستند.

می فرماید: در دوران بین عام و مطلق، اگر عام، عام بدلی باشد و مطلق، مطلق شمولی و امر دائر باشد بین تخصیص این عام بدلی و تقیید اطلاق شمولی، باز هم مسألۀ تقیید مطرح است، برای این که کانال اطلاق و تقیید مسألۀ مقدمات حکمت است، اما راه رسیدن به عموم، دلالت لفظی وضعی است، دلالت لفظی وضعی تقدّم بر مقدمات حکمت دارد، می خواهد مفاد عام، عام شمولی باشد، یا عام بدلی! پس در آنجا نکته این است، اما در ما نحن فیه که هر دو طرف مسألۀ اطلاق است، منتها در یکی اطلاق شمولی است و دیگری اطلاق بدلی است، چه مزیتی اطلاق شمولی بر اطلاق بدلی دارد؟ هردو از راه مقدمات حکمت ثابت می شود و خصوصیت مورد اقتضاء کرده که مسألۀ شمولیت و بدلیت مطرح باشد. خلاصۀ جواب مرحوم آخوند از استاد بزرگوارشان این است که مسألۀ شمولیت و بدلیت و بالاتر از آن را مرحوم آخوند پذیرفته اند، اما آن کبری را قبول ندارند که اطلاق شمولی اقوای از اطلاق بدلی باشد! در نتیجه جواب از دلیل اول شیخ را به همین کیفیت دادند. لکن عرض کردیم که اینجا یک جواب دقیق تر و تحقیقی تر وجود دارد، که برای خیلی از موارد به درد می خورد، که آن جواب را یک قدری هم چون نیاز به توضیح دارد، به بحث بعد موکول می کنیم.

پرسش:

1 - بیان شیخ اعظم«ره» در نحوۀ اطلاق هیئت و ماده را تقریب نمایید.

2 - کلام محقق خراسانی«ره» در اقتضای اطلاق نسبت به نفسی و غیری را توضیح دهید.

3 - استدلال صاحب کفایه در عدم اقوائیت اطلاق شمولی نسبت به بدلی را تقریب نمایید.

4 - در دوران دلیل خاص بین تخصیص و تقیید، نسبت به مطلق و عام، کدام مقدم است؟