سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 213

مولا در این شرائط قرار گرفته، «تمام المتعلق عباره عن ماهیه الرقبه» حقیقت«اعتق الرقبه» و طبیعت «عتق الرقبه لیس غیر هذا» این معنای اطلاق است. هر کجا اطلاقی فرض کنید، معنایی غیر از این نمی تواند داشته باشد. آنهایی که پای شمول و بدلیت را در کار می آورند و به عنوان وصف اطلاق مطرح می کنند و به عبارت دیگر به عنوان فصل ممیز برای دو نوع اطلاق مطرح می کنند، مثل ناطق و ناهق که دو فصل ممیز برای حیوان است و دو نوع تشکیل می دهد، ظاهر کلمات هم این است که در باب اطلاق مسأله این طور است، شمولیت به عنوان فصل ممیز اطلاق مطرح است در اطلاق شمولی. بدلیت به عنوان فصل ممیز در اطلاق بدلی مطرح است.

انکار اطلاق شمولی و بدلی

باید اینجا یک بررسی کنیم، ببینیم آیا این شمولیت و بدلیت دو وصف برای اطلاق هستند؟ آیا اطلاق شمولی داریم یا نه؟ برای اطلاق شمولی مثال روشنی به«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» زدیم، معنای«احل» که روشن است، به معنای حلیت وضعی، تنفیذ و امضاء است. فاعل هم که روشن است. متعّلق عبارت از«البیع» است. بیع عبارت از جنس است، «الف و لام» هم«الف و لام» جنس و تعریف جنس است.

یک وقت کسی در«الف و لام» جنس در اصول بحث می کند که مفرد معرف به«لام» دلالت بر عموم می کند؟ اگر کسی این حرف را قبول کرد، از مثال ما خارج است. برای این که بحث ما در عموم نیست، بحث در اطلاق است. اگر کسی گفت: «الف و لام» مفرد معرف به«لام یدل علی العموم» معنای«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» معنای مطابقی آن می شود«احل الله کل بیع». قبول داریم که«احل الله کل بیع» دلالت بر شمول می کند. عموم، وضعا دلالت بر شمول دارد«احل الله کل بیع» طبیعت بیع را می گوید، کل هم دلالت بر استیعاب افراد دارد و به تعبیر دیگر دلالت بر شمول می کند، این خیلی روشن است؛ اما اسم این عموم است؛ ما بحث در اطلاق داریم. اگر بحث ما در اطلاق باشد، پس«الف و لام» دیگر دلالتی بر افراد و استیعاب افراد نمی کند، دلالت بر جنس می کند. و تعریف جنس را«ان شاء الله» بحث می کنیم.

سؤال این است که شما می گویید اطلاق شمولی، شمول یعنی جامعیت نسبت به همۀ افراد، یعنی دلالت بر همۀ افراد بیع. این دلالت از کجا آمده است؟ دلالت«البیع» بر افراد از کجا آمده است؟ آیا«الف و لام» آن بر افراد دلالت می کند یا لفظ بیع؟ ما الفرق بین لفظ البیع و الانسان؟ آیا کسی در رابطۀ با الانسان می تواند ادعا کند که کلمۀ الانسان«یدل علی زید و عمرو و بکر و سائر الافراد» آن هم به دلالت لفظی، به دلالت وضعی، به دلالت مستند به ظهور لفظ، آیا در رابطۀ با«الانسان» نسبت به