سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 217

عادلا قید عدالت را مطرح کند؟ اگر قید عدالت را مطرح می کرد، شما این عادلا را به حساب اطلاق عالما بگذارید؟ یا می گفتید: اینجا تعدد دال و مدلول است؟ کلمۀ«عالم» اطلاق را دلالت می کند و کلمۀ«عادل» قید عدالت را دلالت می کند.

در حقیقت، ملاحظه المجموع، اقتضاء می کند که نفس الطبیعه متعلق قرار نگرفته باشد، طبیعت مقیّد به عدالت مراد باشد، شما بگویید پس چرا در«اکرم عالما» کلمۀ اطلاق را به کار می برید؟ وقتی که تنوین دلالت بر قید وحدت می کند، پس چرا شما کلمۀ اطلاق را به کار می برید؟ اصلا اینجا اطلاقی وجود ندارد. می گوییم چرا؟ اینجا دو حیثیت وجود دارد: یک حیثیت، مسألۀ تقیّد به وحدت است که تنوین به آن دلالت می کند. اما وحدت چه؟ مضاف الیه وحدت چیست؟ «وحدت مطلق العالم در اکرم عالما» اما اگر می گفت«اکرم عالما عادلا» همین وحدت در محدودۀ عالم عادل بود. اما وقتی که قید عدالت را نیاورد، معنای اطلاق این است که نفس و«طبیعه العالم» بدون این که هیچ قیدی از عدالت و امثال ذلک در آن مطرح باشد، تنوینی که مفادش وحدت است و این وحدت عبارت اخرای از بدلیت است، چون بدلیت همین معنای وحدت است، یعنی می خواهی زید را اکرام کن، یا عمرو را و یا بکر را اکرام کن، یکی از اینها کفایت می کند، این مفاد وحدت همان بدلیت است.

این وحدت از تنوین استفاده می شود، هیچ ربطی به اطلاق ندارد، اطلاق سر جای خودش محفوظ است. وحدت در دائرۀ مطلق العالم و طبیعه العالم.

نفی اطلاق شمولی و بدلی

وقتی که اطلاق در اینجا معنایش«مطلق العالم و طبیعه العالم» شد، بین این اطلاق و اطلاق«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» یا بین«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» و«اکرم عالما» چه فرقی می توانید قائل شوید؟ از نظر آن جهتی که به معنی اطلاق ارتباط دارد و به اطلاق مربوط است، هیچ فرقی بین«أَحَلَّ اللّهُ الْبَیْعَ» و«اکرم عالما» نیست. فقط در اکرم عالما یک خصوصیت اضافه است بنام تنوین نکره، آن تنوین دلالت بر وحدت می کند، وحدت هم به معنای بدلیت است، بدلیت یعنی زید را جای عمرو یا عمرو را جای زید بکر را جای اینها یا اینها را جای بکر، این معنای بدلیت است. اینجا از اطلاق شمولی روشن تر است، که مسألۀ بدلیت هیچ ارتباطی به اطلاق ندارد، اطلاق به قوت خودش در محدودۀ خودش، همان معنای اصلیش محفوظ است، منتها یک دالّ دیگری بنام تنوین نکره وجود دارد، که آن دلالت بر وحدت و بدلیت می کند.

در نتیجه«لیس للاطلاق معنیان و نوعان» یکی اطلاق شمولی، یکی اطلاق بدلی! تا ما بحث کنیم که آیا اطلاق شمولی تقدّم بر اطلاق بدلی دارد؟ یا اطلاق بدلی تقدّم بر آن دارد؟ یا هیچکدام تقدّم بر