سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 223

قیدی در آن هست و آن مجیء زید است، اما مشخص نمی کند که این مجیء زید، آیا در رابطۀ با اصل حکم و وجوب اکرام است؟ یا این که در رابطۀ با مادّه و متعلق حکم است که عبارت از اکرام است؟ اما آن مقدار هست که تقیید در ضمن کلام منفصل تحقق پیدا کرده، اما همان کلام منفصل هم روشن نکرده مسأله را در این که رجوع به هیأت می کند، یا رجوع به ماده می کند؟ حالا روی هر دو فرض ما باید با مرحوم شیخ بحث کنیم.

عدم جریان نزاع اطلاق و تقیید در قید متصل به کلام

اما فرض اول که قید در کلام متّصل باشد، فرموده: «ان جائک زید فأکرمه» در این مثال که قید، قید متصل باشد، صحبت این است که مسألۀ اطلاق و تقیید وجود ندارد، اطلاق و تقیید مال قیود منفصله است. آیا در قیود متّصله اطلاقی وجود دارد که بعد ما تقییدش کنیم؟ اطلاق از کجا ثابت می شود؟ مگر نه این که اطلاق از طریق مقدمات حکمت ثابت می شود؟ مقدمات حکمت چیست؟ یکی از مقدمات حکمت این است که مولا در مقام بیان باشد و دومی این است که قرینه ای بر تقیید ذکر نکرده باشد. حالا که مولا خودش دارد، می گوید«ان جائک زید فأکرمه» و حتّی قید را«قبل الحکم» هم ذکر می کند.

در قضیّۀ شرطیه، اول شرط ذکر می شود بعد نوبت به جزا می رسد«ان جائک زید فأکرمه» اینجا چطور ما مقدمات حکمت را جاری کنیم؟ مولا در مقام بیان هست، اما«لم یقم قرینه علی التقیید» پس چه طوری قرینه بر تقیید اقامه کند؟ به عبارت روشن تر در مثال«اعتق رقبه مؤمنه» که مولا قید ایمان را بلافاصله بعد از کلمه رقبه ذکر می کند، شما اگر با«اعتق رقبه مؤمنه» معاملۀ اطلاق و تقیید می کنید، مقدمات حکمت در این اطلاق چیست؟ اطلاق مقام، بیان می خواهد و عدم قرینۀ بر تقیید می خواهد؟ مولا چه طوری دیگر قرینۀ بر تقیید ذکر کند؟ آیا لازم است عنوان تقیید و قید را در کار بیاورد؟ از اوّلی که این دستور را صادر کرده، این گفته است«اعتق رقبه المؤمنه» آیا در این«اعتق رقبه مؤمنه» یک اطلاق و تقییدی مطرح است؟ شما بفرمایید که تقیید ولو این که مجاز نیست، اما خلاف اصل است و ما از شما سؤال کنیم که آن اصل چیست؟ بفرمایید اصاله الاطلاق. کدام اصاله الاطلاق؟ اصاله الاطلاق که ظهور وضعی نیست؟ اصاله الاطلاق از راه مقدمات حکمت باید ثابت شود و یکی از مهمترین مقدمات حکمت، این است که خود مولا قرینه ای بر تقیید اقامه نکرده باشد. در«اعتق رقبه مؤمنه»، خود مولا قرینۀ بر تقیید اقامه کرده، خود مولا رقبه را مقیّد به قید ایمان کرده است.

در نتیجه در«اعتق رقبه مؤمنه» شما نمی توانید بگویید اینجا یک تقییدی وجود دارد و در حقیقت یک خلاف اصلی تحقق پیدا کرده است. کدام خلاف اصل در«اعتق رقبه مؤمنه» وجود دارد؟