سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 227

هیأت و وجوب اکرام ارتباط داشته باشد، ان قلت می گوید: نه، ما اینجا حرف شما را نمی پذیریم، با این که قید متّصل است، لکن چون مردد بین رجوع به هیأت و رجوع به ماده است، ما حرف شما را قبول نداریم. اینجا همان بیان مرحوم شیخ(ره) در دلیل دوم زنده می شود.

نتیجۀ رجوع قید به ماده

اگر مجیء زید به ماده ارتباط پیدا کند، اطلاق هیأت به قوت خودش باقی است. در اطلاق هیأت هیچ دخل و تصرفی نشده، اما اگر قید به ماده رجوع نکند، بلکه به هیأت رجوع کند، همانطور که اطلاق هیأت ضربه می خورد، زمینۀ اطلاق ماده هم از بین می رود. اگر این«ان قلت» را بخواهیم قدری علمی تر و تحلیلی تر بیان کنیم، باید به این کیفیت بیان کرد. در«اعتق رقبه مؤمنه» اصلا چیزی بنام اطلاق و تقیید که تقیید برخلاف اصل باشد، اصلا وجود ندارد. از اول مولا رقبه را مقیّد به قید ایمان کرده و هیچ هم احتمال نمی دهیم که این ایمان در رابطۀ با وجوب عتق باشد، بلکه در رابطۀ با واجب است، لذا چیزی بنام اطلاق و تقیید وجود ندارد.

اما در«ان جائک زید فاکرمه» می دانیم که یکی از این دو اطلاق ضربه خورده، یعنی با قطع نظر از «ان جائک» دو اطلاق دارد؛ اگر مولا ابتدائا می گفت: «اکرم زیدا» اینجا دو اطلاق وجود داشت: یک اطلاق مربوط به هیأت بود که هیچ گونه قیدی نداشت، یک اطلاق هم مربوط به ماده بود که آن هم هیچ گونه قیدی نداشت. اما حالایی که«ان جائک زید» پای قید در کار آمده، ما می دانیم که احد الاطلاقین اینجا ضربه خورده، اگر اطلاق ماده ضربه خورده باشد، یعنی تقیید و اطلاق اصطلاحی در ماده نباشد، هیچ گونه مشکله ای پیش نمی آید، مجیء، قید اکرام است، مثل ایمان که قید رقبه است و اطلاق هیأت هم به قوت خودش باقی است، هیچ گونه مسأله ای ندارد. پس رجوع قید به ماده موضوع تقیید و اطلاق را در ماده از بین می برد، اما در رابطۀ با هیأت هیچ گونه اثری ندارد. اطلاق اصطلاحی یعنی اصاله الاطلاق در رابطۀ با هیأت محفوظ است.

نتیجۀ رجوع قید به هیئت

اما اگر قید را به هیأت زدیم، درست است که در رابطۀ با هیأت هیچ گونه تقیید و اطلاق موافق و مخالف اصل وجود ندارد. اما این تقیید اطلاق هیأت، کمر اطلاق ماده را می شکند، دیگر موقعیتی برای اطلاق ماده باقی نمی ماند. آیا با این خصوصیتی که در این مثال وجود دارد، باز هم می توانید بگویید«ان جائک زید فاکرمه» مثل«اعتق رقبه مؤمنه» می ماند؟ درست است که در هر دو قید متّصل است، اما بین این قید متّصل و آن قید متّصل کاملا فرق وجود دارد. این قید متّصل یک طرفش حفظ