سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 228

اطلاق در ناحیۀ دیگر است، یک طرف دیگرش این است که در مورد خودش تقیید و اطلاق خلاف اصل نیست.

اما در مورد دیگری که باید اطلاقش محفوظ بماند زمینۀ آن اطلاق را هم از بین می برد، پس کاملا فرق وجود دارد بین«ما نحن فیه» و بین«اعتق رقبه مؤمنه» در حالی که هر دو هم قیدشان قید متّصل است، یک چنین اشکال مهمی در اینجا هست. لکن جواب این است که هیچ فرقی بین این دو نیست.

چرا؟ برای این که می گوییم: اگر قید رجوع به ماده کرد، «ان قلت» چه فرمود: اطلاق در ناحیۀ هیأت به قوت خودش باقی است، قبول داریم. حالا اگر عکس شد چه تالی فاسدی لازم می آید؟ اگر قید رجوع به هیأت کرد، شما می گویید: در رابطۀ با خود هیأت مسأله ای نیست، مثل«اعتق رقبه مؤمنه» است. اما در رابطۀ با ماده شما اطلاقش را از بین بردید، می گوییم: چه چیز اطلاق ماده را از بین می برد؟ خود«رجوع القید الی الهیئه» قرینه بر این است که در ماده اطلاق وجود ندارد، شما به چه دلیلی می گویید، اگر قید به هیأت خورد اطلاق ماده به هم می خورد؟ می گویید: برای این که جمع نمی شود بین این دو تا، که«وجوب اکرام بعد المجیء» باشد، اما خود اکرام که واجب است، این«بعد المجیء» نباشد.

تضییق اطلاق ماده در رجوع قید به هیئت

پس اگر قید به هیأت خورد«هذه قرینه» بر این که در ماده هم اطلاقی وجود ندارد. اگر قرینه پیدا شد بر این که اطلاقی وجود ندارد، معنایش این است که دیگر اطلاق در ماده وجود نداشته، برای این که یکی از شرائط و یکی از مقدمات حکمت، عدم القرینه است. اینجا که قرینه وجود دارد، قرینه «رجوع القید الی الهیئه» است. شاهدش این است که اگر مولا می گفت: «ان جائک» قید هیأت است نه قید ماده. ما از شما سؤال می کردیم، اگر خود مولا می گفت این«ان جائک» قید هیأت است، نه ماده، باز هم در رابطۀ با اطلاق ماده مرتکب خلاف ظاهر شدید؟ با این که خود مولا گفته که«هذا القید یرجع الی الهیئه»؟ شما آنجا می گویید خلاف ظاهر تحقق دارد؟ یا این که این طوری تعبیر می کنید، می گویید وقتی که مولا خودش می گوید، قید به هیأت برمی گردد و رجوع قید به هیأت، زمینۀ اطلاق ماده را از بین می برد، پس در حقیقت همین بیان مولا قرینۀ بر تقیید ماده هم هست.

اگر خود مولا قرینۀ بر تقیید ماده اقامه کرد، دیگر اطلاقی در ماده وجود ندارد! اطلاق ماده فرع این است که مولا در مقام بیان باشد و قرینه ای بر تقیید اقامه نکرده باشد. «رجوع القید الی الهیئه» خودش«قرینه علی تقیید الماده» قرینه ای است که خود مولا بیان کرده است. آیا با وجود قرینه ای که خود مولا بیان کرده، باز هم می توانیم ادعا کنیم که یک خلاف اصلی اینجا واقع شده است؟ و به