سیری کامل در اصول فقه: دوره ده ساله دروس خارج اصول محمد فاضل لنکرانی جلد 5 صفحه 229

عبارت واضح تر، چطور اگر قید به خود هیأت بخورد، هیچ گونه خلاف اصلی نیست، چرا خلاف اصل نیست؟ برای این که می گویید قرینۀ بر تقیید در کار است و با وجود قرینۀ بر تقیید، مجالی برای اطلاق باقی نمی ماند. اگر به خود هیأت خورد هیچ گونه خلاف اصاله الاطلاقی واقع نشده، اگر خوردن قید به هیأت قرینۀ بر این باشد که در ماده هم زمینۀ اطلاق نیست، آن هم با بیان مولا، با رجوع القید الی الهیئه، آیا وقتی نوبت به ماده می رسد، خلاف اصاله الاطلاق است؟ با این که عمل تقیید هیأت روی ماده، غیر مستقیم است، اما عمل غیرمستقیمی است که به دست خود مولا تحقق پیدا کرده و با بیان خود مولا این معنا حاصل شده و هیچ فرقی نمی کند که مولا یک قرینه ای بر تقیید مستقیما اقامه کند یا قرینۀ بر تقیید را از راه ملازمه و به صورت غیر مستقیم اقامه کند؟ در هیچ یک از این دو صورت مقدمات حکمت تمام نیست.

وقتی که مقدمات حکمت تمام نشد، نتیجه این می شود که در«ان جائک زید فاکرمه» اگر قید به ماده بخورد، هیچ گونه خلاف اصلی نیست. اگر قید به هیأت بخورد، نه در رابطۀ با هیأتش خلاف اصل است، نه در رابطۀ با ماده ای که بالملازمه، رجوع قید به هیأت دلالت بر آن دارد و قرینیت دارد، در آن هم خلاف اصل نیست. در نتیجه نه در رجوع به هیأت در قید متّصل خلاف اصل است و نه در رجوع به ماده خلاف اصل است. پس چه ترجیحی دارد که مرحوم شیخ(ره) رجوع به ماده را ترجیح بر رجوع به هیأت می دهند؟ لذا در قید متّصل که ظاهرا کلام شیخ هم در رابطۀ با همین قید متّصل است، به هیچ وجه این دلیل دوم شیخ در قید متّصل درست نیست.

تأیید بیان شیخ(ره) در قید منفصل

اما در قید منفصل بیان ایشان تمام است. مرحوم آخوند(ره) هم در ذیل کلامشان این معنا را تأیید می کنند. اگر مولا ابتدائا گفت«اکرم زیدا» بدون هیچ قید و شرطی، در مقام بیان هم بود و قرینه ای بر تقیید هم اقامه نکرد، مقدمات حکمت هم در رابطۀ با ماده و هم در رابطۀ با هیأت تمام شد، اکرم زیدا دو اطلاق دارد: دو اطلاق قرص و محکم، یک اطلاق در رابطۀ با هیأت، یک اطلاق در رابطۀ با ماده.

بعد به یک کلام منفصلی مولا گفت: «ایها العبد» بدان! دستوری که من قبلا صادر کردم، یک قیدی هم دارد، آن قید«مجیء زید» است. اما عبد نفهمید که آیا این مجیء زید در رابطۀ با هیأت«اکرم زیدا» است یا در رابطۀ با مادۀ«اکرم زیدا» که عبارت از اکرام باشد؟ اینجا فرمایش شیخ(ره) درست است، برای این که این مجیء زیدی که به عنوان قید منفصل مطرح شده، اگر اطلاق ماده را از بین ببرد، یک خلاف اصل مرتکب شده و آن این که اطلاق ماده با تمامیت مقدمات حکمت بوده، این در مقابل اطلاق ماده ایستاده و اطلاق ماده را تقیید کرده است. یک خلاف اصل در رابطۀ با اطلاق ماده است. اما